شهید پرخاری

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سبک زندگی مفهومی است که با انتخابی شدن زندگی روزمره معنا می‌یابد. برخلاف جوامع سنتی، در جامعه معاصر به‌واسطه اهمیت خود و مسئولیت شخصی و ظهور جامعه مصرفی در زندگی قدرت انتخاب نیز بیشتر شده است. بنابراین، پدیده اجتماعی سبک‌های زندگی از اجزای سازنده تحولات مدرنیته تلقی می‌گردد؛ زیرا سبک‌های زندگی بازنمودی از جستجوی هویت و انتخاب فردی است. به‌علاوه این موضوع از چنان قابلیتی برخوردار است که می‌تواند ابعاد مختلف مدرنیته را معرفی نماید. در دنیای امروز مفهوم سبک زندگی راهی برای تعریف ایستارها، ارزش‌ها و همچنین نشانگر ثروت و موقعیت اجتماعی افراد است. مطالعات سبک زندگی ازاین‌جهت اهمیت دارد که شیوه‌های ارتباط و پیوند اجتماعی حاصل از فرایندهای فرهنگی و اقتصادی مدرن را آشکار می‌سازد. خاستگاه بحث «سبک زندگی» با این عنوان خاص، به عالم غرب برمی‌گردد؛ که از عمر آن حدود صد و اندی سال می‌گذرد. این مفهوم در آغاز با مباحث طبقه و منزلت اجتماعی پیوند خورده بود. در اوایل قرن بیستم، از یک‌سو «سبک زندگی» فرصت تبیین‌هایی غیر مارکسیستی را فراهم کرد و از سوی دیگر بسیاری از جامعه شناسان، این اصطلاح را گویاتر از شاخصه‌های رایج در مطالعه طبقه‌بندی اجتماعی دانستند. طرح علمی این موضوع برای نخستین بار در روان شناسی، از سوی آلفرد آدلِر بود و سپس پیروان او آن را گسترش دادند. معادل واژه «سبک» در زبان عربی تعبیر «اسلوب» و در زبان انگلیسی «style» است. عبارت «سبک زندگی» در شکل نوین آن (life style) اولین بار توسط «آلفرد آدلر» در روانشناسی در سال 1929 میلادی ابداع شد. این عبارت به‌منظور توصیف ویژگی‌های زندگی آدمیان مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در کتاب‌های لغت انگلیسی، این واژه در معانی کم‌وبیش مشابهی به‌کاربرده شده است: «سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را دربرمی گیرد. موسیقی عامه، تلویزیون، آگهی‌ها، همه و همه، تصَوّرها و تصویرهایی بالقوه از سبک زندگی فراهم می‌کنند.»[1] «روش نوعی زندگی فرد، گروه یا فرهنگ را سبک زندگی گویند.»[2] «روشی که یک فرد یا گروهی از مردم بر اساس آن کار و زندگی می‌کنند: یک زندگی سالم و راحت، (بخشی از آن‌که بالباس‌ها، فرصت‌ها، عادات… ارتباط دارد)»[3]. مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در خصوص اهمیت سبک زندگی اسلامی از سال‌های پیش‌سخنان و فرمایشات مهمی را مطرح کرده‌اند، و از طرفی اگر به فرمایشات معظم له با یک دید عمیق و دقیق توجه بشود قطعاً خیلی از مشکلات کنونی رفع خواهد گردید. به همین خاطر در این مقاله به ذکر چند مورد از سخنان معظم له در خصوص سبک زندگی اسلامی اشاره می‌کنیم. ایشان در خصوص اهمیت سبک زندگی و اینکه چرا باید به سبک زندگی اهمیت داده و آن را در مسیر زندگی این دنیا با دقت نظر و وسواس بیشتری پیگیری کرد، می‌فرمایند: «یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه‌ی زیستن (این‌ها عبارةٌ اخرای یکدیگر است) این‌یک بُعد مهم است؛ این موضوع را می‌خواهیم امروز یک‌قدری بحث کنیم. ما اگر از منظر معنویت نگاه کنیم ( که هدف انسان، رستگاری و فلاح و نجاح است)، باید به سبک زندگی اهمیت دهیم؛ اگر به معنویت و رستگاری معنوی اعتقادی هم نداشته باشیم، برای زندگی راحت، زندگی برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی، باز پرداختن به سبک زندگی مهم است. بنابراین مسئله، مسئله‌ی اساسی و مهمی است.»[4] سبک زندگی‌بخش حقیقی و اصلی تمدن اسلامی است. معظم له در این خصوص می‌فرمایند: «ما اگر پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن سازی نوین اسلامی بگیریم (بالاخره یک مصداق عینی و خارجی برای پیشرفت با مفهوم اسلامی وجود دارد؛ این‌جور بگوییم که هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامی، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است؛ این محاسبه‌ی درستی است) این تمدن نوین دو بخش دارد: یک بخش، بخش ابزاری است؛ یک بخش دیگر، بخش متنی و اصلی و اساسی است. به هر دو بخش باید رسید. آن بخش ابزاری چیست؟ بخش ابزاری عبارت است از همین ارزش‌هایی که ما امروز به‌عنوان پیشرفت کشور مطرح می‌کنیم: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسی و نظامی، اعتبار بین‌المللی، تبلیغ و ابزارهای تبلیغ؛ این‌ها همه بخش ابزاری تمدن است؛ وسیله است. البته ما در این بخش در کشور پیشرفت خوبی داشته‌ایم. کارهای زیاد و خوبی شده است؛ هم درزمینه‌ی سیاست، هم درزمینه‌ی مسائل علمی، هم درزمینه‌ی مسائل اجتماعی، هم درزمینه‌ی اختراعات (که شما حالا اینجا نمونه‌اش را ملاحظه کردید و این جوان عزیز برای ما شرح دادند) و از این قبیل، الی‌ماشاءالله در سرتاسر کشور انجام‌گرفته است. در بخش ابزاری، علی‌رغم فشارها و تهدیدها و تحریم‌ها و این چیزها، پیشرفت کشور خوب بوده است. اما بخش حقیقی، آن چیزهایی است که متن زندگی ما را تشکیل می‌دهد؛ که همان سبک زندگی است که عرض کردیم. این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است؛ مثل مسئله‌ی خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، مسئله‌ی خط، مسئله‌ی زبان، مسئله‌ی کسب‌وکار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌ای که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهای ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه؛ این‌ها آن بخش‌های اصلی تمدن است، که متن زندگی انسان است.»[5] همچنین می‌فرمایند: «باید آسیب‌شناسی کنیم چرا در بخش سبک زندگی پیشرفت نکردیم در انقلاب، در این بخش، پیشرفت ما چشمگیر نیست؛ در این زمینه، ما مثل بخش اول حرکت نکردیم، پیشرفت نکردیم. خب، باید آسیب‌شناسی کنیم؛ چرا ما در این بخش پیشرفت نکردیم؟ بنابراین باید آسیب‌شناسی کنیم؛ یعنی توجه به آسیب‌هایی که در این زمینه وجود دارد و جستجو از علل این آسیب‌ها. البته ما اینجا نمی‌خواهیم مسئله را تمام‌شده فرض کنیم؛ فهرستی مطرح می‌کنیم: چرا فرهنگ کار جمعی در جامعه‌ی ما ضعیف است؟ این‌یک آسیب است. بااینکه کار جمعی را غربی‌ها به اسم خودشان ثبت کرده‌اند، اما اسلام خیلی قبل از این‌ها گفته است: «تعاونوا علی البرّ و التّقوی [مائده/2] و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید»، یا: «و اعتصموا به حبل الله جمیعاً [آل عمران/103] و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت) چنگ زنید، و پراکنده نشوید». یعنی حتّی اعتصام به حبل‌الله هم باید دسته‌جمعی باشد؛ «و لا تفرّقوا». چرا در برخی از بخش‌های کشورمان طلاق زیاد است؟ چرا در برخی از بخش‌های کشورمان روی آوردن جوان‌ها به مواد مخدر زیاد است؟ چرا در روابط همسایگی‌مان رعایت‌های لازم را نمی‌کنیم؟ چرا صله‌ی رحم در بین ما ضعیف است؟ چرا درزمینه‌ی فرهنگ رانندگی در خیابان، ما مردمان منضبطی به‌طور کامل نیستیم؟ این آسیب است. رفت‌وآمد در خیابان، یکی از مسائل ماست؛ مسئله‌ی کوچکی هم نیست، مسئله‌ی اساسی است. آپارتمان‌نشینی چقدر برای ما ضروری است؟ چقدر درست است؟ چه الزاماتی دارد که باید آن‌ها را رعایت کرد؟ چقدر آن الزامات را رعایت می‌کنیم؟ الگوی تفریح سالم چیست؟ نوع معماری در جامعه‌ی ما چگونه است؟ ببینید چقدر این مسائل متنوع و فراگیرِ همه‌ی بخش‌های زندگی، داخل در این مقوله‌ی سبک زندگی است؛ در این بخش اصلی و حقیقی و واقعی تمدن، که رفتارهای ماست. چقدر نوع معماری کنونی ما متناسب با نیازهای ماست؟ چقدر عقلانی و منطقی است؟ طراحی لباسمان چطور؟ مسئله‌ی آرایش در بین مردان وزنان چطور؟ چقدر درست است؟ چقدر مفید است؟ آیا ما در بازار، در ادارات، در معاشرت‌های روزانه، به همدیگر به‌طور کامل راست میگوییم؟ در بین ما دروغ چقدر رواج دارد؟ چرا پشت سر یکدیگر حرف می‌زنیم؟ بعضی‌ها با داشتن توان کار، از کار می‌گریزند؛ علت کارگریزی چیست؟ در محیط اجتماعی، برخی‌ها پرخاشگری‌های بی‌مورد می‌کنند؛ علت پرخاشگری و بی‌صبری و نابردباری در میان بعضی از ماها چیست؟ حقوق افراد را چقدر مراعات می‌کنیم؟ در رسانه‌ها چقدر مراعات می‌شود؟ در اینترنت چقدر مراعات می‌شود؟ چقدر به قانون احترام می‌کنیم؟ علت قانون‌گریزیگریزی (که یک بیماری خطرناکی است) در برخی از مردم چیست؟ وجدان کاری در جامعه چقدر وجود دارد؟ انضباط اجتماعی در جامعه چقدر وجود دارد؟ محکم‌کاری در تولید چقدر وجود دارد؟ تولید کیفی در بخش‌های مختلف، چقدر موردتوجه و اهتمام است؟ چرا برخی از حرف‌های خوب، نظرهای خوب، ایده‌های خوب، در حد رؤیا و حرف باقی می‌ماند؟ که دیدید اشاره کردند. چرا به ما میگویند که ساعات مفید کار در دستگاه‌های اداری ما کم است؟ هشت ساعت کار باید به‌قدر هشت ساعت فایده داشته باشد؛ چرا به‌قدر یک ساعت یا نیم ساعت یا دو ساعت؟ مشکل کجاست؟ چرا در بین بسیاری از مردم ما مصرف‌گرائی رواج دارد؟ آیا مصرف‌گرائی افتخار است؟ مصرف‌گرائی یعنی اینکه ما هرچه گیر می‌آوریم، صرف اموری کنیم که جزو ضروریات زندگی ما نیست. چه کنیم که ریشه‌ی ربا در جامعه قطع شود؟ چه کنیم که (حق همسر، حق زن، حق شوهر) حق فرزندان رعایت شود؟ چه کنیم که طلاق و فروپاشی خانواده، آن‌چنان‌که در غرب رایج است، در بین ما رواج پیدا نکند؟ چه کنیم که زن در جامعه‌ی ما، هم کرامتش حفظ شود و عزت خانوادگی‌اش محفوظ بماند، هم بتواند وظائف اجتماعی‌اش را انجام دهد، هم حقوق اجتماعی و خانوادگی‌اش محفوظ بماند؟ چه کنیم که زن مجبور نباشد بین این چند تا، یکی‌اش را انتخاب کند؟ این‌ها جزو مسائل اساسی ماست. حد زادوولد در جامعه‌ی ما چیست؟ من اشاره کردم؛ یک تصمیمِ زمان‌دار و نیاز به زمان و مقطعی را انتخاب کردیم، گرفتیم، بعد زمانش یادمان رفت! مثلاً فرض کنید به شما بگویند آقا این شیر آب را یک ساعت بازکنید. بعد شما شیر را بازکنی و بروی! ماها رفتیم، غافل شدیم؛ ده سال، پانزده سال. بعد حالا به ما گزارش می‌دهند که آقا جامعه‌ی ما در آینده‌ی نه‌چندان دوری، جامعه‌ی پیر خواهد شد؛ این چهره‌ی جوانی که امروز جامعه‌ی ایرانی دارد، از او گرفته خواهد شد. حد زادوولد چقدر است؟ چرا در بعضی از شهرهای بزرگ، خانه‌های مجردی وجود دارد؟ این بیماری غربی چگونه در جامعه‌ی ما نفوذ کرده است؟ تجمل‌گرائی چیست؟ بد است؟ خوب است؟ چقدرش بد است؟ چقدرش خوب است؟ چه‌کار کنیم که از حد خوب فراتر نرود، به حد بد نرسد؟ این‌ها بخش‌های گوناگونی از مسائل سبک زندگی است، و ده‌ها مسئله از این قبیل وجود دارد؛ که بعضی از این‌هایی که من گفتم، مهم‌تر است. این‌یک فهرستی است از آن چیزهایی که متن تمدن را تشکیل می‌دهد. قضاوت درباره‌ی یک تمدن، مبتنی بر این‌هاست. نمی‌شود یک تمدن را به‌صرف اینکه ماشین دارد، صنعت دارد، ثروت دارد، قضاوت کرد و تحسین کرد؛ درحالی‌که در داخل آن، این مشکلات فراوان، سراسر جامعه و زندگی مردم را فراگرفته. اصل این‌هاست؛ آن‌ها ابزاری است برای اینکه این بخش تأمین شود، تا مردم احساس آسایش کنند، با امید زندگی کنند، با امنیت زندگی کنند، پیش بروند، حرکت کنند، تعالی انسانیِ مطلوب پیدا کنند.»[6] ایشان در خصوص نحوه برداشت و فهم از سبک زندگی به بحث تفسیر و برداشت از سبک زندگی اشاره‌کرده و می‌فرمایند: «رفتار اجتماعی و سبک زندگی، تابع تفسیر ما از زندگی است: هدف زندگی چیست؟ هر هدفی که ما برای زندگی معین کنیم، برای خودمان ترسیم کنیم، به‌طور طبیعی، متناسب با خود، یک سبک زندگی به ما پیشنهاد می‌شود. یک نقطه‌ی اصلی وجود دارد و آن، ایمان است. یک هدفی را باید ترسیم کنیم ( هدف زندگی را) به آن ایمان پیدا کنیم. بدون ایمان، پیشرفت در این بخش‌ها امکان‌پذیر نیست؛ کارِ درست انجام نمی‌گیرد. حالا آن چیزی که به آن ایمان‌داریم، می‌تواند لیبرالیسم باشد، می‌تواند کاپیتالیسم باشد، می‌تواند کمونیسم باشد، می‌تواند فاشیسم باشد، می‌تواند هم توحید ناب باشد؛ بالاخره به یک‌چیزی باید ایمان داشت، اعتقاد داشت، به دنبال این ایمان و اعتقاد پیش رفت. مسئله‌ی ایمان، مهم است. ایمان به یک اصل، ایمان به یک لنگرگاه اصلی اعتقاد؛ یک چنین ایمانی باید وجود داشته باشد. بر اساس این ایمان، سبک زندگی انتخاب خواهد شد.»[7] حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در خصوص تقلید و الگو قرار دادن غرب به خاطر پیشرفت ظاهری و فریبنده آن‌که درواقع به خاطر پیشرفت در امور مادی قدم در نابودی و محو کردن هویت اخلاقی و فطری بشریت کرده است می‌فرمایند: تقلید از غرب جز ضرر و فاجعه چیزی به بار نمی‌آورد. «برای ساختن این بخش از تمدن نوین اسلامی، به‌شدت باید از تقلید پرهیز کنیم؛ تقلید از آن‌کسانی که سعی دارند روش‌های زندگی و سبک و سلوک زندگی را به ملت‌ها تحمیل کنند. امروز مظهر کامل و تنها مظهر این زورگویی و تحمیل، تمدن غربی است. نه اینکه ما بنای دشمنی با غرب و ستیزه‌گری با غرب داشته باشیم - این حرف، ناشی از بررسی است - ستیزه‌گری و دشمنیِ احساساتی نیست. بعضی به مجرد اینکه اسم غرب و تمدن غرب و شیوه‌های غرب و توطئه‌ی غرب و دشمنی غرب می‌آید، حمل می‌کنند بر غرب‌ستیزی: آقا، شماها با غرب دشمنید. نه، ما با غرب پدرکشتگیِ آن‌چنانی نداریم (البته پدرکشتگی داریم!) غرض نداریم. این حرف، بررسی‌شده است. تقلید از غرب برای کشورهایی که این تقلید را برای خودشان روا دانستند و عمل کردند، جز ضرر و فاجعه به بار نیاورده؛ حتّی آن کشورهایی که به‌ظاهر به صنعتی و اختراعی و ثروتی هم رسیدند، اما مقلد بودند. علت این است که فرهنگ غرب، یک فرهنگ مهاجم است. فرهنگ غرب، فرهنگ نابودکننده‌ی فرهنگ‌هاست. هر جا غربی‌ها وارد شدند، فرهنگ‌های بومی را نابود کردند، بنیان‌های اساسیِ اجتماعی را از بین بردند؛ تا آنجائی که توانستند، تاریخ ملت‌ها را تغییر دادند، زبان آن‌ها را تغییر دادند، خط آن‌ها را تغییر دادند. هر جا انگلیس‌ها وارد شدند، زبان مردم بومی را تبدیل کردند به انگلیسی؛ اگر زبان رقیبی وجود داشت، آن را از بین بردند. باطن فرهنگ غربی، سبک زندگی مادی شهوت‌آلودِ هویت زدا و ضد معنویت است. یکی از خصوصیات فرهنگ غربی، عادی‌سازی گناه است؛ گناه‌های جنسی را عادی می‌کنند. امروز این وضعیت در خود غرب به فضاحت کشیده شده؛ اول در انگلیس، بعد هم در بعضی از کشورهای دیگر و آمریکا. این گناه بزرگِ هم‌جنس‌بازی شده یک ارزش! به فلان سیاستمدار اعتراض می‌کنند که چرا او با هم‌جنس‌بازی مخالف است، یا با هم‌جنس‌بازها مخالف است! ببینید انحطاط اخلاقی به کجا می‌رسد. این، فرهنگ غربی است. همچنین فروپاشی خانواده، گسترش مشروبات الکلی، گسترش مواد مخدر. من سال‌ها پیش (در دهه‌ی 30 و 40) در منطقه‌ی جنوب خراسان، بزرگان و افراد صاحب‌فکر و پیرمردهایی را دیدم که یادشان بود که انگلیس‌ها چگونه تریاک را با شیوه‌های مخصوصی در بین مردم رایج می‌کردند؛ والّا مردم تریاک کشیدن بلد نبودند؛ این چیزها وجود نداشت. این افراد یادشان بود، سراغ می‌دادند و خصوصیاتش را می‌گفتند. با همین روش‌ها بود که مواد مخدر به‌تدریج در داخل کشور توسعه پیدا کرد. فرهنگ غربی این‌جوری است. فرهنگ غربی فقط هواپیما و وسایل آسایش زندگی و وسایل سرعت و سهولت نیست؛ این‌ها ظواهر فرهنگ غربی است، که تعیین‌کننده نیست؛ باطن فرهنگ غربی عبارت است از همان سبک زندگی مادیِ شهوت‌آلودِ گناه‌آلودِ هویت زدا و ضد معنویت و دشمن معنویت. شرط رسیدن به تمدن اسلامیِ نوین در درجه‌ی اول این است که از تقلید غربی پرهیز شود. ما متأسفانه در طول سال‌های متمادی، یک‌چیزهایی را عادت کرده‌ایم تقلید کنیم. بنده طرفدار این نیستم که حالا در مورد لباس، در مورد مسکن، در مورد سایر چیزها، یک‌باره یک حرکت جمعی و عمومی انجام بگیرد؛ نه، این کارها باید به‌تدریج انجام بگیرد؛ دستوری هم نیست؛ این‌ها فرهنگ‌سازی لازم دارد. همان‌طور که گفتم، کار نخبگان است، کار فرهنگ‌سازان است. و شما جوان‌ها باید خودتان را برای این آماده کنید؛ این، رسالت اصلی است.»[8] مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سخنان دیگری برای نهادینه کردن فرهنگ درست زیستن وزندگی سالم داشتن ازنظر دین اسلام، بحث «خودکنترلی» و خود را همیشه و همه‌جا مسئول کارها و کرده‌های خویش دانستن را مطرح کرده و می‌فرمایند: «همین بحث سبک زندگی و اسلوب زندگی به‌حسب نظر اسلام، این در داخل بسیج می‌تواند یک معیار برای خودشناسی باشد. بحث این نیست که دستگاه‌های برتر و بالاتر بیایند ما را عیار بزنند، ببینند چه جوری است، بحث این است که خودمان، خودمان را عیارسنجی کنیم. رفتار ما در محیط کار چگونه است؟ رفتار ما با همسر و فرزند چگونه است؟ رفتار ما در محیط زندگی و محیط اجتماعی چگونه است؟ رفتار ما با زیردست چگونه است؟ باکسی که بالادست ماست، رفتار ما چگونه است؟ رفتار ما با دوست چگونه است؟ با دشمن چگونه است؟ این‌ها همه در اسلام اندازه و معیار دارد. خودمان را بسنجیم. این می‌شود عیار خویش را سنجیدن، خود را درست شناختن. اگر ازاینجا شروع کردیم، بنیان زندگی ما، بنیان کار ما در همه‌ی بخش‌ها، بخصوص در بسیج، که حالا محل بحث ماست، تقویت خواهد شد.»[9] پی‌نوشت: [1]. سایت ویکی پدیا، 90/5/15 [2]. میریام و بستر، merrian-websters collegiate Dictionary، ص 672. [3]. آکسفورد ادونس – دیکشنری، oxford Advanced learners Dictionary of current English، ص 743. [4]. بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی ۱۳۹۱/۰۷/۲۳. [5]. همان [6]. همان [7]. همان [8]. همان [9]. سخنرانی در جمع گروهای حلقه صالحین 1391/01/09 عرفانهای کاذب م

 اعتقاد به مهدی و منجی، موجب آماده بودن مردم اعصار گوناگون برای پذیرش و تبعیت وی شده و می شود. از همین رو، این مفهوم موجب سوءاستفاده فریبکاران و شیادانی شده است که در طول تاریخ با ادعاهای دروغین، خود را مهدی یا از یاران او معرفی کردند تا از رهگذر عقیده پاک مردم به نیات آلوده خویش دست یابند. اتفاقاً بسیاری از این مدعیان، در نقشه خود موفق شده و به مقصود خود رسیده اند؛ چه مدعیان کوچکی که اهداف مالی و رمالی داشته اند، و چه مدعیان بزرگی که توانستند با این ادعا حکومت های عریض و طویل یا مذاهب منحرف دیرپا و گسترده ای برای خویش دست و پا کنند. همچنین دشمنان اسلام و انسانیت که همواره در ترس از حاکمیت عدل و انسان کامل به سر می برند، از یک سو با ساخته و پرداخته کردن سؤالات و شبهات، تلاش دارند که یا اعتقاد به ظهور منجی را در دل آدمیان سست کنند؛ و از سوی دیگر با تحمیق رسانه ای و ساختن فیلم های سینمایی، چهره ای هولناک از آن مرد الهی بیافرینند! در واکنش به اینگونه اقدامات، خبرگزاری اهل‌بيت(ع) ـ ابنا ـ در پایان هر هفته سلسله مطالبی متقن و مستدل در باب مهدویت ــ با عنوان “در انتظار منجی” ــ تولید و منتشر خواهد کرد؛ تا هم عرض ارادتی باشد به محضر امام زمان حضرت حجة بن الحسن المهدی(عج) و هم گامی باشد برای روشنگری درباره مسأله مهدویت در عصر هجوم غبارها و فتنه ها. با توجه به نزدیکی ایام اربعین حسینی که سوگوری برای سرور و یالار شهیدان اوج می گیرد، گفتگوی این هفته را به “ارتباط بین امام حسین(ع) و امام مهدی(ع)” و “رابطه قیام عاشورا با نهضت مهدوی” اختصاص داده ایم. میهمان این هفته خوانندگان ابنا «حجت الاسلام والمسلمین فؤادیان» پژوهشگر سرشناس حوزه مهدویت و فرجام شناسی است. وی ارتباط بین قیام عاشورا و نهضت امام زمان(عج) را بسیار وثیق دانست و گفت: در آيات، روايات، ادعيه، زيارات و تشرفات ارتباط تنگاتنگي بين امام مهدي(عج) و امام حسين(ع) وجود دارد. رواياتي وجود دارد که امام حسين(ع) درباره امام مهدي(عج) بيان کرده است و احاديثي که امام مهدي(عج) براي امام حسين(ع) بيان فرموده است. فؤادیان تاکيد کرد: در مورد رابطه بين امام زمان(عج) و امام حسين(ع) فقط ما سخن نگفته ايم، بلکه دشمنان ما هم در اين مورد فعالیت و اظهار نظر کرده اند. مثلا چهارصد نفر از دانشمندان صهيونيست در “تل آويو” جمع شدند تا ببيند هويت شيعه و انقلاب اسلامي چيست. مجموعه مقالات و سخنرانی های این همایش به عنوان “انقلاب تشيع و مقاومت” چاپ شده است. آنها مي گويند: «شيعيان با ياد امام حسين قيام مي کنند و با نام امام مهدی قيامشان را حفظ مي کنند.» يعني مهمترين دشمنان ما معتقدند: «هويت شيعه امام حسين(ع) است و آرمانشان امام مهدی(عج) است و باصطلاح دو نگاه سرخ و نگاه سبز دارند». وي با بيان اينکه عاشورا در ظهور ريشه دارد و ريشه ظهور نیز عاشوراي امام حسين(ع) است ادامه داد: قیام امام حسين(ع) آرمان، هدف و غايت داشت ؛ لذا منتظران امام مهدی(عج) باید عاشورايي باشند؛ و حسينيه ها مهديه باشد و مهديه ها حسينيه. ما که به عشق امام حسين(ع) به سر و سينه مي زنيم بايد با دست ديگر تمناي فرج داشته باشيم. با يک چشم در رثاي سيدالشهداء(ع) گريه مي کنيم و با چشم ديگر ندبه خوان امام زمان(عج) هستيم. اين پژوهشگر مباحث مهدويت با اشاره به اينکه امام زمان(عج) خوانخواه امام حسين(ع) است خاطر نشان کرد: امام مهدی(عج) منتقم همه خونهايي است که به ناحق ريخته شده و منتقم تمام ظلم هاي است که در عالم صورت گرفته است؛ حتي ظلم قابيل به هابيل. وقتي که حق نمايان شود و امام مهدي(عج) سراسر هستي را به قرب خدا بکشاند در اين صورت پاسخ دندان شکني به تمام ظلم هاي انباشته در طول تاريخ داده است. اهل باطل دست به دست هم داده اند تا حق نمايان نشود؛ ولی امام مهدی(عج) حق و حقيقت را به تمام هستی ارزاني خواهد داشت. وي در مورد “رجعت شهدای کربلا” هم اظهار داشت: در کتاب “الإيقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة” اثر «شيخ حر عاملی» عبارات فراواني درباره رجعت امام حسين(ع) وجود دارد که بیان می کند آن حضرت در عصر ظهور برخواهد گشت. مثلاً امام صادق(ع) مي فرمايد: «رجعت عمومي نيست؛ بلکه دو گروه ــ سران خير و سران شر ــ برخواهند گشت». یعنی امام حسين(ع) و يارانش بر می گردند و يزيد، شمر و عمر بن سعد نیز بر مي گردند. ظالمان و مؤمنان برجسته طول تاريخ رجعت مي کنند. در ادعيه و زيارت هايي که در مورد امام حسين(ع) است نیز می خوانیم: «بايابکم موقن» یعنی ما به بازگشت شما ايمان داريم. در زيارت نامه قمر بني هاشم و شهدای کربلا هم آمده است که «برجعتکم مقر» یعنی به بازگشت شما اقرار داريم. متن کامل مصاحبه با استاد فؤادیان را در زیر بخوانید: ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ به کوشش: احمد محبوبی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ابـنا: آيا مي توان بين مباحث عاشورا و مباحث مهدويت ارتباطي برقرار کرد؟ ــ بسم الله الرحمن الرحیم. در آيات، روايات، ادعيه، زيارات و تشرفات ارتباط تنگاتنگي بين امام مهدي(عج) و امام حسين(ع) وجود دارد. در قرآن آيه اي داريم که امام حسين(ع) به امام مهدي(عج) تاويل کرده است. در مورد آيه «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها» امام حسين(ع) مي فرمايد: «شمس» وجود نازنين پيامبر(ص) است. «والقمر إذا تلاها» بعد از خورشيد، قمر است که حضرت علي(ع) است .و مقصود از نهار در «وَ النَّهارِ إِذا جَلاَّها» روز ظهور امام مهدي(عج) است و زماني که امام زمان(عج) ظهور مي کند جهان را از تيرگي و تاريکي ها نجات مي دهد. پس آياتي در قرآن وجود دارد که امام حسين(ع) تأويل به امام مهدي(عج) دارد. از طرف ديگر آياتي داريم که امام مهدي(عج) آنها را درباره امام حسين(ع) تفسير کرده است. از حضرت حجت(عج) درباره آيه اول سوره مريم «كهيعص» سوال کردند ايشان اين آيه را در رابطه با امام حسين(ع) تعبيرکردند که به قضيه کربلا اشاره دارد. از طرف ديگر آيات ديگري داريم که ائمه(ع) فرموده اند که منظور از اين آيات، امام حسين(ع) و امام مهدي(عج) است. مثل اين آيه اي که در سوره اسراء آمده که «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُورا» امام زمان(عج) مي فرمايد «مظلوم» امام حسين(ع) است که به شهادت رسيده است. «فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً» و خداوند نمي گذارد خون ايشان هدر رود و منتقمي خواهد آمد. «مظلوم» در آيه امام حسين(ع) و «منصور» امام مهدي(عج) است. رواياتي داريم که امام حسين(ع) درباره امام مهدي(عج) بيان کرده است و احاديثي که امام مهدي(عج) براي امام حسين(ع) بيان فرموده است. پس در احاديث هم دلدادگي عجيبي بين اين دو امام مي بينيم. 300 روايت داريم که امام مهدي(عج) از نسل، ذريه و صلب و تبار سيد الشهداء است. در ادعيه و زيارات هر دعايي که براي امامي وجود دارد ذکر امامي ديگر شکوفا مي شود. براي نمونه روز سوم شعبان روز تولد امام حسين(ع) است، صحبت از امام مهدي(ع) مي شود. و در مفاتيح است که زماني که به همديگر تبريک مي گوييم، امام زمان(عج) را ياد کنيم. اعمال شب نيمه شعبان از اعمال شب هاي قدر هم بيشتر است. ولي با فضيلت ترين اين اعمال، زيارت سيدالشهداء(ع) است. در زيارت عاشورا دو جا از امام مهدي(عج) ياد شده است است. ياد هر امامي در هر زيارتي مي آيد ياد امام ديگر شکوفا مي شود. پس معلوم مي شود ارتباط تنگاتنگي وجود دارد. در عبارات دعاي ندبه «اين الحسن و اين الحسين»، «اين الطالب بدم المقتول بکربلا» صحبت از امام حسين(ع) است. در تشرفات هم زياد داريم که عنايت امام مهدي(عج) به مجالس سيد الشهدا(ع) وجود دارد. علامه اميني در کتاب الغدير جلد هفت صفحه 14 مي گويد: «مشهور ميان ما شيعيان اين است که در هر مجلس و محفلي قصيده “ابن عرندس” خوانده شود امام مهدي(عج) به آن مجلس توجه دارد.» قصيده ابن عرندس قصيده اي است که در رثاي اباعبدالله(ع) است و نمونه هايي از تشرفات در اين باره نقل شده است. در مورد رابطه بين امام زمان(عج) و امام حسين(ع) فقط ما سخن نگفته ايم، بلکه دشمنان ما هم در اين مورد اظهار نظر کرده اند. چهارصد نفر از دانشمندان صهيونيست در “تل آويو” جمع شدند تا ببيند هويت شيعه و انقلاب اسلامي چيست. و مجموعه مقالات آنها به عنوان “انقلاب تشيع و مقاومت” چاپ شده است. آنها مي گويند: «شيعيان با ياد امام حسين(ع) قيام مي کنند و با ياد امام زمان(عج) قيام شا ن را حفظ مي کنند.» يعني مهمترين دشمنان ما معتقدند: «هويت شيعه امام حسين(ع) است و آرمانشان امام مهدي(عج) است و دو نگاه سرخ و نگاه سبز دارند.» امام خميني(ره) فرموده اند: «اين محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.» مردم را ياد عاشورا به خيابان ها کشاند و پيروز شدند و ديگر نمي شود آنها را شکست داد. به خاطر اينکه انقلاب اسلامي مقياس کوچکي از جامعه جهاني امام زمان(عج) است و ما بايد پرچم را به دست صاحب اصلي انقلاب بسپاريم و ما زمينه ساز حکومتي ديگر هستيم. اين شيعه در هر کجاي جهان باشد ـ مثل “سيد حسن نصرالله” و “آيت الله سيستاني” ـ با ظلم نمي سازد. هر شيعه اي که در هر جاي جهان باشد با ياد امام حسين(ع) زير بار ظلم نمي رود. شيعه قيام مي کند و از طرف ديگر مانند برخي از انقلاب ها خود فروخته نشده و به انحراف کشيده نمي شود. چون يک آرمان بزرگي براي شيعه وجود دارد و آن ظهور حضرت بقيه الله(عج) است اين حرف دشمنان ماست. «چه خوش آيد که سر دلبران، گفته آيد در حديث ديگران» دشمنان ما اقرار و اعتراف به پيوند قضيه عاشورا و انتظار دارند. ابنا: آيا در مورد بحث مهدويت و عاشورا کتاب يا کتاب هايي نوشته شده است؟ ــ در اين زمينه حدود سي کتاب نوشته شده است. مثل کتاب “از فرات تا فرات” از طرف جمعي از نويسندگان، چون امام حسين(ع) از مکه خروج کرد تا به سمت کوفه برود ولي در کربلا ماند. امام مهدي(عج) از مکه قيام مي کند و سفر نيمه تمام سيدالشهداء(ع) را تمام مي کند و پايتخت حکومت جهاني امام عصر(عج) مسجد کوفه خواهد بود. همچنین آثاری مانند “تأملي نو در نينوا و انتظار"، “از ظهر تا ظهور"، “از حسين تا مهدی” و کتاب هايي که در رابطه با شرح زيارت “ناحيه مقدسه” نوشته شده است. اين کتاب ها را مرکز تخصصي مهدويت در حوزه علميه قم چاپ کرده است. ابنا: محققانی که در این زمینه کار کرده اند چه کسانی هستند؟ ــ «آيت الله کريمی جهرمی»” اولين کسي است که در اين موضوع کتاب مستقل و مفصلی تأليف کرد و در آن به بررسی مقايسه ای و تطبيقی بين حضرت مهدی(ع) و امام حسين(ع) پرداخت. البته قبل از ايشان «آيت الله صابری همدانی» کتابي به نام “المهدي علي لسان الحسين” تأليف کرده اند که احاديثي که امام حسين(ع) در مورد امام مهدي(عج) گفته بودند را جمع آوری نموده است. الحمدلله اکنون آثار خوبي در اين رابطه شکل گرفته است. در اين موضوع همايشی نیز به نام «راه سرخ و راه سبز» برگزار شد و مجموعه مقالات خوبي به دبيرخانه اين همايش واصل شد. در کل کارهای فاخر و خوبي در اين رابطه زیاد است. ابنا: آيا از امام حسين(ع) روايت يا رواياتي در مورد بشارت به ظهور امام مهدي(عج) در جوامع روايي ما وجود دارد يا نه؟ ــ از امام حسين(ع) نه تنها در مورد بشارت به ظهور بلکه رواياتي در مورد علائم ظهور هم آمده است. امام حسين(ع) مي فرمايد: «منا اثنى عشر مهديا» دوازده مهدي داريم «أولهم علي بن أبي طالب، و آخرهم التاسع من ولدي و هو القائم بالحق‏» نهمين نفر از فرزندان من مي آيد او امام قائم بر حق است، «يحيي الله تعالى به الأرض بعد موتها، و يظهر به دين الحق على الدين كله و لو كره المشركون» اين بشارتي از امام حسين(ع) در مورد امام زمان(عج)، که در “کمال الدين” “شيخ صدوق” جلد يک که روايات را بر اساس معصومين آورده، نقل شده است. يا در حديثي ديگر امام حسين(ع) مي فرمايد: «لو لم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله ذلک اليوم حتي يخرج رجلا من ولدي فيملأ الله الارض عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما، کذلک سمعت رسول الله» امام حسين(ع) مي فرمايد: من از زبان جدم پيامبر(ص) شنيدم که اگر از دنيا يک روز باقي نماند، فردي از صُلب تو مي آيد و جهان را پر از عدل و داد مي کند. اين روايت از امام حسين(ع) اشاره به ظهور امام مهدي(عج) دارد. روايتي داريم که امام حسين(عج) در شب عاشورا در جمع ياران خود مي فرمايد: «من از پيامبر(ص) شنيدم که تو در سرزمين طف کشته مي شوي. خوشا به حال کساني که تو را ياري مي کنند اينها افرادي هستند که بعد از زمان ظهور، رجعت مي کنند و فرزند تو را هم ياري مي کنند.» در شب بسيار سرنوشت ساز عاشورا امام حسين(ع) به ظهور امام مهدي(عج) بشارت مي دهد. يعني کاري که امام حسين(ع) انجام داده است ادامه پيدا مي کند و دستاورد کار امام حسين(ع) در عصر ظهور آشکار مي شود. در روايات آمده است که شعار ياران امام مهدي(عج) “يالثارارت الحسين(ع)” است. خطي که سيد الشهداء(ع) در عالم ترسيم کرده است تا روز ظهور ادامه پيدا مي کند. به عبارت ديگر پشتوانه مباحث فرهنگي همين مباحثي است که براي عاشورا مطرح مي کنيم. عاشورا در ظهور ريشه دارد و ريشه ظهور، عاشوراي امام حسين(ع) است. و عاشوراي امام حسين(ع) آرمان، هدف و غايت دارد و آن ظهور امام مهدي(ع) است. منتظران امام مهدي(عج) عاشورايي هستند. حسينيه ها بايد مهديه باشد و مهديه ها بايد حسينيه باشد. ما که به عشق امام حسين(ع) به سر و سينه مي زنيم بايد با دست ديگر تمناي فرج داشته باشيم. با يک چشم در رثاي سيدالشهداء(ع) گريه مي کنيم و با چشم ديگر ندبه خوان امام زمان(عج) هستيم. ابنا: در روايات آمده است که امام زمان(عج) خوانخواه خون امام حسين(ع) است. انتقام گرفتن امام زمان(عج) چگونه خواهد بود؟ ــ يعني امام مهدي(عج) منتقم همه خونهايي است که به ناحق ريخته شده و منتقم تمام ظلم هاي است که در عالم صورت گرفته شده است؛ حتي اگر ظلمي توسط قابيل به هابيل شده باشد. امام مهدي(عج) پاسخ دهنده تمام ظلم هايي است که به بشريت شده است. يعني وقتي که حق نمايان شود و امام مهدي(عج) سراسر هستي را به قرب خدا بکشاند در اين صورت پاسخ دندان شکني به تمام ظلم هاي انباشته در طول تاريخ داده است. اهل باطل دست به دست هم داده اند تا حق نمايان نشود ولي امام مهدي(عج) حق و حقيقت را به تمام هستي ارزاني خواهد داشت. ابنا: آيا خونخواهي امام زمان(عج) به معني زنده کردن مردگان اهل باطل و انتفام گرفتن از آنهاست؟ ــ ما بحثي به نام رجعت داريم. رجعت هم در قرآن هم در روايات و هم در ادعيه آمده است. در قرآن نمونه هايي داريم که مرده بودند و زنده شدند. مثل “عزير پيامبر"، که صد سال مرد سپس زنده شد. در ادعيه و زيارت هايي که در مورد امام حسين(ع) است مي گوييم: «بايابکم موقن» ما به بازگشت شما ايمان داريم. در زيارت نامه قمر بني هاشم شهدا و شهداي کربلا داريم که «برجعتکم مقر» به بازگشت شما اقرار داريم. در کتاب “الإيقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة” شيخ حر عاملي، عبارات فراواني درباره رجعت امام حسين(ع) که آن حضرت در عصر ظهور برخواهد گشت. امام صادق(ع) مي فرمايد: «رجعت عمومي نيست بلکه دو گروه؛ سران خير و سران کفر برخواهند گشت»، يزيد، شمر، عمر بن سعد و غيره بر مي گردند در مقابل امام حسين(ع) و يارانش هم بر مي گردند. درباره دعاي عهد روايتي از امام صادق(ع) وجود دارد که هر کس چهل صباح اين دعا را بخواند در عصر ظهور رجعت خواهد کرد. ظالمان و مومنان برجسته طول تاريخ رجعت مي کنند. کساني که به اهل بيت(ع) و حضرت زهرا(س) ظلم کرده اند باز خواهند گشت. ما در زيارت جامعه کبيره مي خوانيم ما به بازگشت همه شما يقين داريم. اهل بيت(ع) که بر مي گردند دشمنان و مخالفين و اينها بر مي گردند سران کفر هم بر مي گردند. اما روايتي که در بحارالانوار و کمال الدين آمده که امام زمان(عج) خلفا را از قبر در مي آورد و آتش مي زند در سند اين روايت “مفضل بن عمر” وجود دارد که از غاليان است و به لحاظ سند اين روايت ضعيف است. حال امام مهدي(عج) بر مي گردد آيا لازمه اش اين است که حتما يکي يکي ظالمان مثل نمرودها و فرعون ها را از قبرها بيرون بکشد؟ “هروي” به امام رضا(ع) عرض مي کند: «از امام صادق(ع) روايتي وجود دارد که هرگاه قائم قيام کند بازماندگان قاتلان سيدالشهداء(ع) را به کيفر پدرانشان مي کشد. در حالي که درقرآن مي خوانيم: «لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى». به عبارت ديگر؛ هيچ كس بار گناه ديگرى را به دوش نمى‏كشد.» کسي در قم خطايي کرده در شيراز گردن يک نفر ديگر را نميزنند! يک عده امام حسين(ع) را مظلومانه به شهادت رساندند در عصر ظهور که فاصله زماني زياد است امام مهدي(عج) فرزندان آنها را بکشد؟ اين طبيعي نيست. چرا گناه پدران را گردن آنها مي اندازيد؟ امام رضا(ع) فرمود: «آنچه که بيان کردي از قرآن و روايات اجداد ما کاملا صحيح است. ولي در عصر ظهور افرادي وجود دارند که راضي به فعل آباء و اجدادشان هستند و امام زمان(عج) با آنها نبرد خواهد کرد.» امروزه گروه داعش مصداق اين حديث است. داعشي ها در سوريه مي گويند: «غايت آرزوي ما اين است که مجسمه معاويه را در ميادين سوريه درست کنيم در حالي که سر بريده اباعبدالله(ع) در دست اوست و از سر اباعبدالله(ع) خون مي چکد.» الان هم افرادي هستند که راضي به فعل يزيد هستند. آيا داعشي ها راضي به فعل آباء و اجداد خودشان يعني بني اميه نيستند؟ اگر هستند امام زمان(عج) در عصر ظهور با آنها برخورد مي کند. در نتيجه؛ اين دو معني را مي توانيم براي اين روايات بيان کنيم که؛ دشمنان اهل بيت(ع) رجعت مي کنند، رجعت حق است و ما از اصل خود دست نمي کشيم. و با توجه به روايت امام رضا(ع) که در علل الشرايع و عيون اخبار الرضا آمده است، افرادي که به افعال يزيد و شمر راضي بودند امام با آنها برخورد خواهد کرد. ابنا: در جهاني که اکثريت آن در راه حق نيستند، چه لزومي دارد ما بگوييم که عده اي رجعت مي کنند و امام زمان(عج) با آنها جنگ خواهد کرد! آيا نبرد با اهل باطل که در سراسر گيتي هستند از اولويت هاي امام زمان(عج) نيست؟ ــ درگيري را براي امام مهدي(عج) قائل نيستيم، امروزه جنگ نرم، فضاي سايبري و پدافند غير عامل مطرح است. مگر چقدر مسلمان داريم که با اين مسلمانان امام زمان(عج) با جهان کفر مبارزه کند. مد نظر ما بايد باشد که جنگ در حکومت مهدي(عج) به صورت بسيار کم و اقل است. امام مهدي(عج) امام شرق و غرب عالم است و امام جغرافياي خاص نيست. وقتي حضرت عيسي پشت سر امام مهدي(عج) نماز بخواند و به مسيحيان عالم بگويد: «شما که منتظر آمدن من بوديد امام من، اين آقا است» همه به اين سمت خواهند آمد. در غيبت نعماني روايت داريم که «عبدة الشمس و القمر» يعني خورشيد پرست ها و ماه پرست ها از ياران امام مهدي(عج) خواهند شد. يعني تشنگان عدالت به طرف حضرت حجت(عج) خواهند آمد. به عبارت ديگر؛ ظلم و ستم آنقدر بر بشريت فشار مي آورد که وقتي حضرت نداي عدالت سر مي دهد مردم جهان چون تشنه عدالت هستند فارغ از مذهب، مليت و دينشان به سوي امام مهدي(عج) مي آيند. پس امام مهدي(عج) براي شيعه و براي اسلام نمي آيد براي همه بشريت و همه هستي مي آيد و او امام همه موجودات است. هدف خلفت چيست؟ «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُون» امام زمان(عج) هدف خلقت را محقق مي کند . نبايد بگوييم که امام زمان(عج) با افرادي که اقليتي باشند و خط فکري خاص داشته باشند مبارزه مي کنند. حضرت براي همه هستي و براي همه مخلوقات مي آيد. وقتي روايات را مي خوانيد متوجه مي شويد که تمام روايات عصر ظهور در خاورميانه مطرح مي شود. به خاطر اينکه اين منطقه حساسيت دارد و از لحاظ ژئوپولوتيک مهم است. ما معتقديم امام مهدي(ع) مي آيد و با همه انسان ها کار دارد. امام مهدي(عج) نمي آيد که به اختلافات شيعه و سني دامن بزند. او مي آيد که «لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّه». امام صادق(ع) مي فرمايد در سه جاي قرآن اين آيه آمده است و او مي آيد که دين اسلام بر جهان و بر همه اديان غلبه کند. ابنا: وظيفه محبين و شيعيان اهل بيت در ماه محرم و نسبت به امام زمان(عج) چيست؟ ــ «مرحوم موسوی اصفهانی» در کتاب “مکيال المکارم” 80 وظيفه براي منتظران امام زمان(عج) بيان کرده است. ما وظايف فراواني نسبت به امام زمان(عج) داريم اما در ماه محرم و عاشورا اينکه، ما عاشورا را مقيد و محدود به دهه شصت و يک هجري نکنيم و بايد ادامه دهيم. عزاداري هاي ما جريان آينده ساز باشد. اين حسينيه ها است که منتظران را پرورش مي دهند. اين بحث ظهور در عاشورا ريشه دوانده است. من که مسئول هيئت هستم، عزاداري مي کنم و خيمه اباعبدالله(ع) برپا مي کنم اکتفا نکنم به قضيه عاشورا و بگويم که امام حسيني بود و دشمن آن شمر و يزيد بودند و اين قضيه را به يک تاريخ خاص محدود نکنم. امام حسين(ع) دشمن داشت و با ظلم نساخت. امروزه عصاره و خلاصه تمام جريان هاي حق امام مهدي(عج) است. بايد دشمن را بشناسيم و بصيرت داشته باشيم. من بايد در هيئت خود بگويم که صهيونيست ها بزرگترين دشمنان امام مهدي(عج) هستند. دشمن زمان را بايد شناخت. انسان اگر عاشورا را مقيد و محدود بکند نمي تواند يک منتظر واقعي باشد. امام حسين(ع) مي خواهد که ما درس عاشورا را براي امروز و فرداي خود فرا بگيريم تا با ظلم نسازيم، دشمنانمان را بشناسيم و اماممان را بشناسيم. اگر جايگاه حجت خدا را نشناسيم مثل اين است که شمري که امام را مي شناخت مي آيد و روي سينه حضرت قرار مي گيرد. بايد از اين مجالس و از اين فرصت ها تمام افراد خصوصا مسئولين هيئت ها براي معرفي امام زمان(عج) بهره برداري کنند و دشمن اصلي اهل بيت(ع) که امروزه صهيونيت ها هستند را بشناسند. ابنا: به چه دليل در زيارت عاشورا نام امام زمان(عج) در دو جا ياد شده است؟ ــ زيارت عاشورا حديث قدسي است. در روز عيد غدير زماني که پيامبر(ص)، امام علي(ع) را معرفي مي کند 19 فراز آن، درباره مهدي(عج) است. اينها حلقه هاي متصل به هم هستند. شيعه امام دارد. آرمان و اهداف سيد الشهداء(ع) که در زيارت عاشورا منعکس شده با بحث ظهور پيوند خورده است. ما اهداف امام حسين(ع) را آنقدر ادامه دار مي بينيم که مي گوييم «ان يرزقني طلب ثارک مع امام منصور». يعني خطاب به امام حسين(ع) عرض مي کنيم: کسي با اهداف شما مي آيد و انتقام خون به ناحق ريخته شما را مي گيرد، پاسخگوي دعوت شماست و ما دوست داريم تا در اين صحنه باشيم. امام مهدي(عج) خطاب به امام حسين(ع) مي فرمايد: «لَئِن اَخَّّرتَنِي اَلدُّهُورُ وَ عاقَني عَن نَصرِکَ المَقدُور لَاَبکِينَّکَ صَباحَاً وَ مَساءَ» اي جد غريبم؛ اگر زمانه مرا به تأخير انداخت و در رکاب شما نبودم، هر صبح و شام در رثاي شما خون گريه مي کنم. پس ما بايد اين فرهنگ را از امام زمان(عج) ياد بگيريم. صبح و شام امام زمان(عج)، امام حسين(ع) است. ما اگر محرم و صفر به ياد امام حسين(ع) مي افتيم امام مهدي(عج) کسي است که صبح و غروب تمام طول سال ايشان، امام حسين(ع) است. ابنا: اينکه گفته مي شود امام مهدي(عج) زماني که ظهور مي کند پنج ندا مي دهد «الا يا اهل العالم انا الامام الغائب، الا يا اهل العالم انا الصمصام المنتم …» آيا اين روايت صحيح است؟ ــ اين روايت در کتاب “الزام الناصب” مرحوم “شيخ علي يزدي حائري” آمده است. ايشان از معاصران است و الزام الناصب متعلق به دويست سال پيش است. اين روايت در متون اوليه وپنج قرن نخست يعني تا زمان کتاب هاي شيخ مفيد و غيره موجود نيست. شيخ علي يزدي حائري مي گويد: زماني که امام مهدي(عج) ظهور مي کند بين رکن و مقام مي ايستد و پنج ندا مي دهد و مي فرمايد: «الا يا اهل العالم انا الامام الغائب، الا يا اهل العالم انا الصمصام المنتم، الا يا اهل العالم ان جدي الحسين قتلوه عطشانا، الا يا اهل العالم ان جدي الحسين طرحوه عريانا، الا يا اهل العالم ان جدي الحسين سحقوه عدوانا». روايات ديگر اولين سخنراني امام زمان(عج) در کنار کعبه را آورده اند و اين فرازها در اين روايات نيست. روايات معروف و معتبري داريم که امام زمان(عج) زماني که ظهور مي کند، مي فرمايد: «هر کس مي خواهد در آدم نگاه کند من فرزند آدم هستم، هر کس مي خواهد در نوح نگاه کند، من فرزند نوح هستم. من بقيه الله في ارضه هستم.» رواياتي که در متون قديمي وجود دارد معتبرتر است. ابنا: آخرين سوال در مورد رجعت امام حسين(ع) است در اين باره توضيح دهيد. ــ در روايات آمده است که اولين امامي که رجعت خواهد کرد امام حسين(ع) است و زماني که امام زمان(عج) شهيد شد مراسم غسل، کفن و دفن امام مهدي(عج) توسط ايشان انجام مي گيرد. امام حسين(ع) و ائمه(ع) رجعت کرده و راه قيام و انقلاب امام مهدي(عج) را ادامه مي دهند و همان دستاوردها تا زمان قيامت وجود دارد. خداوند هدف وغرضي در خلقت دارد که در عصر ظهور محقق مي شود. مقدمه نبايد از ذي المقدمه طولاني باشد. از اول عالم تا امروز بشر چنين هدفي را نديده است. حالا که به چنين هدفي رسيده، قيامت بر پا شود؟! لذا زماني که امام مهدي(عج) ظهور کند بعد از ايشان، ائمه معصومين(ع) ادامه دهنده همان حکومت هستند. و ما معتقديم از زمان ظهور تا قيامت فاصله بسيار طولاني خواهد شد. چون تازه عمر زمين شروع شده، حيات واقعي با ظهور مهدي(عج) محقق شده است و بشر تازه طعم زندگي را مي چشد. به همين خاطر فاصله قيامت تا ظهور طولاني خواهد بود. در روايات آمده است که امام حسين(ع) 300 سال حکومت مي کند. اين حکومت ادامه پيدا مي کند، همه هستي بهره مند مي شوند تا به قرب خدا برسند. و زماني که خدا اراده کند قيامت برپا خواهد شد. و عالم به مرحله بعد مي رود. ابنا: تشکر مي کنم به خاطر اين فرصتي که در اختيار ما گذاشتيد. …………………………….. پایان پیام/ 167 ـ 101 گفتگوهای برگزیده و اختصاصی خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابـنا : ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد محسن قرائتی» مفسر قرآن، درباره اثبات ولایت علی(ع) در قرآن کریم ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد شیخ حسین انصاریان» دانشمند دینی، درباره شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد محمدمهدی ماندگاری» کارشناس مذهبی، درباره امیرالمؤمنین علی(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «مولوی نذیر احمد سلامی»دانشمند اهل سنت، درباره علی(ع) و جریان تکفیری ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد ابوالفضل خراسانی» معاون پژوهشگاه معارج، درباره امیرالمؤمنین علی(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «آیت الله العظمی علوی گرگانی» از مراجع عظام، درباره حضرت فاطمه زهرا(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد حسینی قزوینی» پژوهشگر مسائل اعتقادی، درباره شبهات فاطمیه ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «آیت الله سید احمد خاتمی» استاد عالی حوزه، درباره امام حسن مجتبی(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «آیت الله محمدهادی یوسفی غروی» در پاسخ به شبهاتی درباره امام حسن مجتبی(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «آیت الله دکتر هادوی تهرانی» استاد عالی حوزه، درباره تروریسم و قیام عاشورا ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حاج عبدالرضا هلالی» مداح اهل بیت(ع)، به مناسبت اربعین امام حسین(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حجت الاسلام دکتر شاکر سلماسی» محقق حوزوی، درباره امام جعفر صادق(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «دکتر محمدحسین رجبی دوانی» پژوهشگر تاریخ، درباره امام علی بن موسی الرضا(ع) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد سید منذر حکیم» درباره کنگره “امام مهدی(عج) و آینده جهان” در عراق ــ مصاحبه اختصاصي ابنا با «استاد عبدالله فاطمی نیا» درباره شبهات مهدویت ــ در انتظار منجی 1 / مصاحبه ابنا با «دکتر جعفری» درباره رابطه داعش با روايات سفيانی، دجال و پرچم های سياه ــ در انتظار منجی 2 / مصاحبه ابنا با «استاد آیتی» درباره علائم ظهور امام زمان(ع) و تطبیق بر حوادث امروز ــ در انتظار منجی 3 / مصاحبه ابنا با «دکتر بهروزلک» درباره نسبت دموکراسی با حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) ــ در انتظار منجی 4 / مصاحبه ابنا با «استاد رضا محمدی» درباره شبهات مرتبط با امامت و امام زمان(عج) ــ در انتظار منجی 5 / مصاحبه ابنا با «استاد محمدرضا فؤادیان» درباره رابطه بین امام حسین(ع) و امام زمان(عج) ــ در انتظار منجی 6 / مصاحبه ابنا با «استاد فرامرز سهرابی» درباره بايسته‌ها و کاستی‌های عصر غيبت امام زمان(عج) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد نجم الدین طبسی» درباره حضرت خدیجه کبری(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «خانم علویه همایونی» شاگرد مجتهده امین، درباره عقیله بنی‌هاشم زینب کبری(س) ــ مصاحبه اختصاصي ابنا با «حجت الاسلام سید حسین مؤمنی» خطیب حسینی، در میلاد حضرت زینب(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد بندانی نیشابوری» خطیب حسینی، درباره حضرت ام کلثوم(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «دکتر مجد فقیهی» استاد دانشگاه، درباره حضرت ام البنین(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «دکتر مریم معین الاسلام» کارشناس دینی، درباره حضرت فاطمه معصومه(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حاج سيد مهدي ميرداماد» مداح اهل بیت(ع)، درباره حضرت فاطمه معصومه(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «دکتر علی موسوی نژاد» استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، درباره ناصر کبیر (اطروش) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حجت الاسلام سید مهدی طباطبایی» استاد اخلاق، درباره شب قدر ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد یوسفی غروی» پژوهشگر تاریخ اسلام، درباره صلوات ابتر ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حجت الاسلام حبیب الله فرحزاد» خطیب حسینی، درباره اویس قرنی ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حجت الاسلام استاد خردمند» درباره استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «استاد محمدجعفر طبسی» درباره تخریب بارگاه بقیع ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «دکتر علی لینستاد» دانشمند مستبصر نروژی ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «مهندس حسین پلارک» درباره وضعیت بازسازی عتبات عالیات ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «سردار محمد رویانیان» درباره مضرات برگزاری لیگ فوتبال در ماه مبارک رمضان ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حجت الاسلام نقده دوزان» درباره دانشمند گمنام قرآنی که اهل سنت به او تبرک می کردند ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «محمدرضا رئوف شیبانی» سفیر ایران در سوریه، درباره تحولات منطقه و دفاع از حرم ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «حجت الاسلام سید محمد طباطبایی» معاون دبیرکل عصائب اهل الحق، درباره بحران داعش ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «ابو شهد» فرمانده کل لواء ذوالفقار از مدافعان حرم حضرت زینب(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «آیت الله یزبک» عضو فرماندهی حزب الله لبنان درباره دفاع از حرم حضرت زینب(س) ــ مصاحبه اختصاصی ابنا با «عطا بهرامی» فعال رسانه ای درباره مطبوعات و رسانه ها ایمیل نسخه چاپی نظر 1 نظرات خوانندگان محمد 2 آبان 1395 - 21:59 سلام ممنون از شما الهم عجل لولیک الفرج پاسخ نظر خود را ارسال کنید پست الکترونیکی شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای ضروری با * علامت خورده اند نظرات * نام ایمیل عکس همایش همایش “اخلاق پژوهشی؛ الزامات و راهکارها” در قم 26 آذر 96 13:23 تشییع باشکوه پیکر شهید مدافع حرم تشییع باشکوه پیکر شهید مدافع حرم “مهدی ایمانی” در قم 25 آذر 96 22:43 همایش همایش “نقش تربیتی خادمان در تشکیل جامعه منتظر” 25 آذر 96 21:51 ویدیو / صوت فیلم/ فضای داخلی قبه الصخره فیلم/ فضای داخلی قبه الصخره 25 آذر 96 18:00 فیلم/ کتک خوردن نظامی زن اسرائیلی از بانوی فلسطینی فیلم/ کتک خوردن نظامی زن اسرائیلی از بانوی فلسطینی 25 آذر 96 10:44 طرح و اینفوگرافی اینفوگرافی/ آمار زائران ایرانی اربعین حسینی از سال ۹۰ تا ۹۶ اینفوگرافی/ آمار زائران ایرانی اربعین حسینی از سال ۹۰ تا ۹۶ 19 آبان 96 14:46 اینفوگرافی/ مرزهای مجاز زمینی برای تردد زائرین اربعین حسینی اینفوگرافی/ مرزهای مجاز زمینی برای تردد زائرین اربعین حسینی 29 مهر 96 16:49 کاریکاتور کاریکاتور/ واکنش واشنگتن پست به اظهارات مضحک هیلی کاریکاتور/ واکنش واشنگتن پست به اظهارات مضحک هیلی 26 آذر 96 10:41 کاریکاتور/ کنایه «الجزیره» به عربستان و سران عرب متحد ریاض کاریکاتور/ کنایه «الجزیره» به عربستان و سران عرب متحد ریاض 23 آذر 96 14:19 پیام رهبر برای حج 1438 نامه دوم نام رهبر به جوانان غربی کشتار شیعیان نیجریه آخرین مطالب پربازدیدترین صفحات فرهنگی تاب “با علی(ع) در صحرا: شرح دو حکمت از نهج البلاغه” منتشر شد 26 آذر 1396 - 14:01 جمعی از کودکان سرطانی استان یزد به حرم مطهر رضوی مشرف شدند 26 آذر 1396 - 14:01 تجمع اعتراضی مقابل سفارت آمریکا در جمهوری آذربایجان + تصاویر 26 آذر 1396 - 13:54 ابنای شهرستان‌ها ـ آمل مراسم تشییع و تدفین «مهدی قره محمدی» شهید مدافع حرم برگزار شد 26 آذر 1396 - 13:38 اکبریان: اعتاب مقدس جهان اسلام نیازمند سایت مجازی مشترک هستند 26 آذر 1396 - 13:32 گزارش تصویری؛ همایش “اخلاق پژوهشی؛ الزامات و راهکارها” در قم 26 آذر 1396 - 13:23 آیت الله فیاض: پیروزی ملت عراق بر داعش نتیجه صدور فتوای جهاد کفائی و لبیک مردم به این فتوا بود 26 آذر 1396 - 13:23 اینستاگرام سردار قاسم سلیمانی از دسترس خارج شد 26 آذر 1396 - 13:10 «قاسم حبیب‌زاده» معاون سیاسی سازمان بسیج مستضعفین شد 26 آذر 1396 - 13:05 اهدای لباس خادمی حرم حضرت امام رضا(ع) به علیرضا کریمی + عکس 26 آذر 1396 - 12:58 امین نیا: غرور دنیا و آخرت انسان را تباه می‌کند 26 آذر 1396 - 12:54 حمله افراد مسلح به کلیسایی در پاکستان/ ۳۴ نفر کشته و زخمی شدند 26 آذر 1396 - 12:32 پیشروی نیروهای لشکر العباس(ع) در شرق سامراء علیرغم ناهمواری‌های جغرافیایی + تصاویر 26 آذر 1396 - 12:00 شهادت ۱۰ فلسطینی و زخمی شدن دو هزار نفر از لحظه اعلام تصمیم ترامپ 26 آذر 1396 - 10:58 درس‌گفتار رویکردشناسی فقه‌حکومتی برگزار می شود 26 آذر 1396 - 10:54 کاریکاتور/ واکنش واشنگتن پست به اظهارات مضحک هیلی 26 آذر 1396 - 10:41 کرسی “روش‌شناسی فرهنگ اصطلاحات سیاسی در قرآن” برگزار می‌شود 26 آذر 1396 - 10:32 رئیسی: اقدام علیرضا کریمی، پیام ‌انزجار و تنفر ملت ایران‌ از ظلم و جنایات اسرائیل را به گوش جهانیان رساند 26 آذر 1396 - 10:21 مهدوی مهر: پژوهش از ارکان حوزه‌های علمیه می‌باشد 26 آذر 1396 - 09:59 پورجواد: آرامش از مهم‌ترین مؤلفه‌های خانواده‌های مهدوی است 26 آذر 1396 - 09:39 همایش “نقش وحدت اسلامی در تحقق جهانی عاری از خشونت” در سنگال برگزار شد 26 آذر 1396 - 09:17 حمله جنگنده های سعودی به اتوبوس مسافربری در مأرب یمن 26 آذر 1396 - 09:16 نشست هم‌اندیشی مبلغان ایرانی اعزامی به خارج از کشور برگزار شد 26 آذر 1396 - 09:09 آیت‌الله نوری همدانی: انسان‌ها نمی‌توانند علت و فلسفه تمامی احکام را درک کنند/ فرهنگ جهاد باید در جامعه همیشگی و جاودانه شود 26 آذر 1396 - 09:00 رجایی: ائمه اطهار(ع) واسطه فیض معنوی از درگاه پروردگار هستند 26 آذر 1396 - 08:49 ماندگاری: خادمی و دفاع از حرم لیاقتی بود که خداوند به شهید ایمانی ارزانی کرد 26 آذر 1396 - 08:42 بازداشت کودک 6 ساله فلسطینی به دست سربازان صهیونیست 25 آذر 1396 - 23:59 اصابت موشک بالستیک نیروهای یمنی به مرکز فرماندهی ارتش عربستان 25 آذر 1396 - 23:46 پیکر شهید مدافع حرم “مهدی قره محمدی” در آمل تشییع می‌شود 25 آذر 1396 - 23:33 بازگشت نیمی از آوارگان عراقی به منازلشان 25 آذر 1396 - 23:09 گزارش تصویری؛ تشییع باشکوه پیکر شهید مدافع حرم “مهدی ایمانی” در قم 25 آذر 1396 - 22:43 حمایت احزاب یمنی از قدس در زیر بمباران هوایی 25 آذر 1396 - 22:30 پیام تسلیت دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) در ارتحال «مولانا سید علی تقوی» 25 آذر 1396 - 22:07 عکس خبری؛ همایش “نقش تربیتی خادمان در تشکیل جامعه منتظر” 25 آذر 1396 - 21:51 مجلس پاکستان “ائتلاف ضدتروریسم عربستان” را به سخره گرفت 25 آذر 1396 - 21:50

از پروانه خواستم, راز سخن گفتن با گلها را برايم بگويد.

پاسخ داد: سخن گفتن با گلها به چه كارت آيد؟

گفتم: دنبال گلي  می گردم. مي‌شناسي‌اش؟؟؟

گفت: كدامين گل تو را اينچنين بي‌تب و تاب كرده است؟

گفتم: به دنبال زيباترينم.

گفت: گل سرخ را مي‌گويي؟

گفتم: سرختر از آن سراغ ندارم.

گفت: به عطر كدامين گل شبيه است؟

گفتم: خوشتر از آن بوي ديگري نمي‌شناسم.

گفت: از ياس مي‌گويي؟

گفتم: سپيدتر از آن نيز نمي‌دانم.

گفت: در كدامين گلستان مي‌رويد؟

گفتم: در گلستاني كه از شرم ديدگانش هيچ گل ديگري نمي‌رويد

به ناگاه ديدم پروانه،

مستانه بي‌قرار شده است.

بي‌تاب‌تر از من ناآرامي مي‌كند ….

از اين گل و آن بوته، سراغش را مي‌جويد ….

گفت: اسمش چيست كه اينگونه از آدميان دل برده است؟

گفتم به زيبايي نامش نديدم.

گل نرگس را مي‌گويم. مي‌شناسي‌اش؟؟؟

به ناگاه ديدم پروانه، توان سخن گفتن ندارد.

بالهايش به روشني شمع مي‌درخشيد.

گويي شعله از درون، وجودش را به التهاب درآورده بود.

توان رفتن نداشت …

به سختي خود را به روي باد نشاند و از مقابل ديدگانم دور شد ….

آري….

او گل نرگس را يافته بود. شرار‌ه‌‌هاي وجودش خبر از آن گل زيبا مي‌داد ….

اينك دوباره من ماندم و اين نام آشنا و غريب ….

در صحراهاي غربت, تا آدينه‌اي ديگر, به انتظار نشسته‌ام،

تا شايد به همراه پروانه‌اي, به ديار آشنايت قدم گذارم ….

مهدي جان ….

پروانه‌وارم كن كه ديگر تحمل دوريت ندارم ….

مولاي من مي‌دانم كه لحظه ديدار نزديك است اما ديگر توان ثانيه‌ها را ندارم ….

مي‌دانم كه چيزي به پايان راه نمانده است اما ديگر توان رفتن ندارم ….

مي‌دانم كه تا سپيده‌دم وصال، طلوع و غروبي چند, باقي نمانده است، اما ديگر تاب سرخي غروب را ندارم ….

از اين رنگ رنگ پروانه‌هاي دروغين خسته شده‌ام…….

از آدينه‌هاي سراب گونه‌ي بي وصال به ستوه آمده‌ام……..

ديگر توان رفتن ندارم…….

زودتر بيا

گل نرگس بيا

العجل العجل يا مولاي يا صاحب الزمان

+ نوشته شده توسط سفیر در دوشنبه بیست و نهم آبان ۱۳۹۱ و ساعت 22:3 | 14 نظر


 

زن، به عنوان نيمى از بشريت و عضوى جدّى و غيرقابل چشم پوشى در كانون بزرگ جامعه انسانى و نيز به عنوان يكى از دو ركن پديدآورنده بنيان خانواده، در طول تاريخ، داورى هاى گوناگونى را نسبت به خود ديده است و شرايط بسيار ناهمگون و نامساعدى را پشت سر نهاده است. نگاهى گذرا به تاريخ چنين مى نمايد كه زن در بيشتر مقاطع و در بيشتر جوامع از نوعى محروميّت رنج برده است و حقوق انسانى او تحت سلطه و سيطره مردان و فرهنگ مردسالارى تضييع شده است. اين برداشت، اگر همه جانبه و دقيق نباشد، امّا با آنچه رخ داده است يكسره ناسازگار نيست. چنان كه مانند اين تضييع حقوق را در مورد كودكان و نيز طبقات ضعيف اجتماعى نيز مى توان مشاهده كرد. و چه بسا بتوان ادّعا كرد، ستمى كه بر صالحان و مصلحان و پيامبران و دادخواهان حقوق انسان در تاريخ بشر رفته است، بيشترين و طاقت فرساترين بوده است، امّا نمى توان از نظر دور داشت كه هركدام از اين ستمديدگى ها دلايل خاص خود را داشته است. اگر بخواهيم عوامل تأثيرگذار بر حقوق زنان در جوامع بشرى را به اجمال مورد توجّه قرار دهيم، بخشى از آنها در زمره عوامل طبيعى و برخى در قلمرو شرايط اجتماعى و كاركردى جاى مى گيرد و بعضى به باورها و انگاره هاى فرهنگى باز مى گردد. تحقيق درباره اين عوامل و سهم هريك در شكل گيرى حقوق انسانى و اجتماعى زنان، خود نياز به پژوهشى جداگانه دارد و ما در اين نوشته تنها درصدد اين هستيم كه موضوع حقوق زن را در آثار استاد مطهرى(ره) مورد بررسى قرار دهيم، آن هم از زاويه استنادهاى ايشان به قرآن و باورهاى وحيانى، چرا كه آيات قرآن و نظريه هاى اسلامى در زمينه شخصيت و حقوق زن، خود تشكيل دهنده فرهنگ يا بخش مهمّى از فرهنگ جوامع اسلامى است. چنان كه اشاره شد، شرايط اجتماعى و فرهنگى از جمله عوامل مهمّ رويكرد به حقوق زن و نوع نگرش و پردازش به آن است، و اين امر سبب شده است تا موضوع (حقوق زن) در عصر حاضر با توجّه به دگرگونى هاى مهمّ اجتماعى و فرهنگى با شدّت و جدّيت بيشترى مطرح شود، و گاه با (فمنيسم) به نگرش ها و اظهارنظرهاى افراطى بينجامد! در اين فضاى پرتحوّل كه بيشتر ابعاد زندگى و فرهنگى و روابط انسانى و اجتماعى دستخوش تغييرات و تجديدنظرهاى بنيادى قرار گرفته است، بى ترديد نگاه عطشناك و تحوّل طلب و انتقادگر نسل حاضر متوجّه آموزه هاى دينى و قرآنى نيز شده است و تلاش مى كند تا پاسخ پرسش هاى زير را بيابد: 1. از ديدگاه قرآن، زن چگونه موجودى است؟ 2. آيا زن از جهت شرافت و حيثيّت انسانى با مرد برابر است؟ 3. دين براى زن و مرد، يك نوع حقوق و وظيفه و يا كيفر قرار داده يا تبعيض و تفاوت قائل شده است؟ 4. آيا وضع قوانين نسبت به زن و مرد يكسان و مشابه است؟ 5. نگرش دين به زن، نگرشى همراه با تكريم است يا تحقير؟ 6. آيا وضع مقررات ويژه اى مانند مهريه، وجوب نفقه زن بر مرد، حق مرد در طلاق، نصف بودن ارث زن، جواز تعدّد زوجات براى مردان، شهادت دو زن به جاى يك مرد، رياست خانوادگيِ مرد، حق حضانت كودك و… نشانگر نگاه دين به زن به عنوان موجودى ضعيف تر و پايين تر نيست و اين تفاوت ها اهانت به زن و تضييع حقوق او نيست؟ 7. حضور كم رنگ زن در عرصه هاى سياسى، اجتماعى و فرهنگى و قرار گرفتن او در حجاب و عفاف، مانع دست يابى او به حقوقش نيست؟ اين بحث ها در زمان مرحوم شهيد مطهرى مطرح بوده است، امّا نه به اندازه امروز كه گروه هاى فمنيست تلاش هاى جدّى دارند و تشكل هايى را پديد آورده اند كه زنان را به گزينش صفات مردانه تشويق مى كنند، و سعى در جايگزينى زن به جاى مرد در همه عرصه ها دارند، و براى دست يابى به برابرى زن و مرد خواستار تجديد ساختار جامعه شده اند، زيرا نظام كنونى جامعه به گمان آنها حاصل قرن ها تسلط مردانه است. اينان خواستار نابودى گرايش ها و پندارهاى سنّتى هستند و راه حلى كه براى احقاق حقوق زن پيشنهاد مى كنند، يك نوع راه حل ضدّدينى است كه بايد هرگونه توصيه اى كه دين، طبيعت، سنّت يا خانواده ارائه مى دهد در آن ناديده گرفته شود. بدون شك همان گونه كه در گذشته ديدگاه هاى مردسالارى و تحقيرآميز نسبت به زنان، به زيان هم مردان و هم زنان انجاميده است، باورهاى افراطى فمنيسم با ايده زن سالارى و زن مدارى نيز بيش از پيش به زيان زن و مرد خواهد بود. نگرش متعادل قرآن، نه آن تفريط را برمى تابد و نه اين افراط را، از نظر قرآن زن و مرد در انسانيّت برابرند، ولى از دو گونه خصلت برخوردارند. اين دوگانگى از ساختار جسمانى و عاطفى آن دو سرچشمه گرفته است، همان گونه كه آزادى و برابرى انسان ها از طبيعت آنها الهام گرفته، دوگانگى كارآيى و وظايف آنها نيز از ساختمان وجودى آن دو ريشه يافته است و به تعبير استاد مطهرى: (زن و مرد دو ستاره اند در دو مدار مختلف، هركدام بايد در مدار خود و فلك خود حركت كند… شرط اصلى سعادت هريك از زن و مرد و در حقيقت جامعه بشرى، اين است كه دو جنس هريك در مدار خويش به حركت خود ادامه دهند. آزادى و برابرى آن گاه سود مى بخشد كه هيچ كدام از مدار و مسير طبيعى و فطرى خويش خارج نگردند. آنچه در آن جامعه ناراحتى آفريده قيام برضدّ فرمان فطرت و طبيعت است نه چيز ديگر.)1 از نظر استاد، اسلام با تعاليم آسمانى خود احياگر حقوق زن است، به ويژه قرآن در عصر نزولش گام هاى بلند و اساسى را به سود زن و حقوق او برداشت، ولى هرگز در اين ميان زن بودنِ زن و مردبودن مرد را ناديده نگرفت، بلكه زن را همان گونه ديد كه در طبيعت هست. زن در قرآن همان زنِ در طبيعت است. كتاب تشريع (قرآن) با كتاب تكوين (طبيعت) يك برداشت را ارائه كرده اند. اوج سخن از حقوق زن در قرآن، همين انطباق و هماهنگى است. زن و مرد، داراى حقوق برابر يا همانند ييكى از پرسش ها يا اشكال هايى كه بر نگرش حقوقى قرآن نسبت به زن شده اين است كه: (اگر اسلام زن را انسان تمام عيار مى دانست حقوق مشابه و مساوى با مرد براى او وضع مى كرد، لكن حقوق مشابه و مساوى براى او قائل نيست. پس زن را يك انسان واقعى نمى شمارد.)2 براى پاسخ دادن به اين اشكال، نخست بايد ديد كه آيا همسانى زن و مرد در حيثيّت انسانى و برابرى آنها از جهت انسانيّت و حقوق، به معناى تشابه و يك نواختى آنها در حقوق است، يا تساوى امرى غير از تشابه است. استاد مطهرى در اين باره مى نويسد: (تساوى غير از تشابه است، تساوى برابرى است و تشابه، يك نواختى; ممكن است پدرى ثروت خود را به طور مساوى (از جهت ارزشى) ميان فرزندان خود تقسيم كند، امّا به طور متشابه تقسيم نكند. مثلاً ممكن است اين پدر چند قلم ثروت داشته باشد، هم تجارت خانه داشته باشد و هم ملك مزروعى و هم مستغلات تجارى، ولى نظر به اينكه قبلاً فرزندان خود را استعداديابى كرده است، در يكى ذوق و سليقه تجارت ديده است و در ديگرى علاقه به كشاورزى و در سومى مستغل دارى، هنگامى كه مى خواهد ثروت خود را تقسيم كند، با در نظرگرفتن اينكه آنچه به همه فرزندان مى دهد از لحاظ ارزش مساوى با يكديگر باشد و ترجيح و امتيازى از اين جهت در كار نباشد، به هركدام از فرزندان خود همان سرمايه را مى دهد كه قبلاً آزمايش استعداديابى آن را مناسب يافته است.)3 وى در پاسخ به اين پرسش كه چرا در همه موارد ميان حقوق مردان و زنان همانندى نيست و در برخى موارد تفاوت ديده مى شود، به طور گسترده و در ضمن چند محور زير بحث را پى گرفته و در پرتو آيات قرآن بررسى كرده است: 1. جايگاه زن در آفرينش 2. تفاوت هاى طبيعى در آفرينش زن و مرد. 3. فلسفه ناهمانندى حقوق و وظايف زن و مرد. الف: جايگاه زن در آفرينش به نظر استاد مطهرى، قرآن با تفسير آفرينش، زيربناى مقررات امور اجتماعى از قبيل مالكيّت، حكومت، حقوق خانوادگى و… را بيان داشته است. قرآن كريم برخلاف ديگر منابعى كه امروز به عنوان كتب آسمانى معرفى شده اند، سرشت و خلقت نخستين زن را احترام آميز مى داند و سرشت زن و مرد را دوگانه ندانسته است. قرآن با كمال صراحت در آيات متعدّدى مى فرمايد كه زنان را از جنس مردان و از سرشتى نظير سرشت مردان آفريده ايم:4 (ياايها الناسُ اتّقُوا ربّكم الّذى خلقكم من نفس واحدة وخلق منها زوجها وبثّ منهما رجالاً كثيراً ونساءً…) نساء / 1 اى مردم، از پروردگارتان پروا كنيد، آن كه شما را از يك نفس (جنس) آفريد و از آن (نَفس واحد) همسر او را و از آن دو مردان و زنان بسيار پديد آورد. ييعنى آفرينش انسان چه مرد و چه زن از يك جنس و به يك گونه بوده است. خداوند زن (حوّا) را از همان جنس (گل) آدم آفريده است. جنس آدم و حوّا يكى است و آفرينش آن دو از خاك است. در آيات ديگر نيز به صراحت اشاره شده كه زن و مرد در آفرينش يكسانند و هيچ يك بر ديگرى امتيازى ندارند. اين درحالى است كه تورات موجود، زن را از ماده اى حقيرتر از سرشت مرد، معرفى كرده است و معتقد است كه وجود زن، طفيلى وجود مرد است و از دنده چپ مرد آفريده شده است: (خداوند خوابى گران بر آدم مستولى گردانيد تا جفت و يكى از دنده هايش را گرفت و گوشت جايش پر كرد. و خداوند خدا آن دنده را از آدم گرفته بود، زنى بنا كرد و وى را به نزد آدم آورد.)5 امّا در قرآن چنين امتيازى ميان زن و مرد ديده نمى شود، چنان كه در سوره زمر به آفرينش همانند و يگانه زن و مرد اشاره مى كند و تفاوتى يا امتيازى ويژه براى زن يا مرد قائل نيست: (خلقكم من نفس واحدة ثمّ جَعَلَ منها زَوجها…) زمر / 6 شما را از يك نفس بيافريد و از آن يك نفس، همسرش را قرار داد. در سوره اعراف نيز مى خوانيم: (هو الّذى خلقكم من نفس واحدة وجعل منها زوجها ليسكن اليها…) اعراف / 189 اوست كه همه شما را از يك نفس بيافريد و از آن يك نفس، همسرش را قرار داد تا به او آرامش يابد. زن و مرد، داراى سرشتى يگانه قرآن براى تمام انسان ها، چه زن و چه مرد، شخصيّت و فطرت مشتركى را قائل است و خميرمايه اوليّه آنها را در آفرينش يكسان مى داند. (فأقم وجهك للذين حنيفاً فطرت الله الّتى فطر النّاس عليها…) روم / 30 به يكتاپرستى روى به دين آور. سرشتى است كه خدا همه مردم را بدان سرشت آفريده است. در آثاراستاد مطهرى، فطرت يا سرشت (حالت خاص و نوع خاص از آفرينش) است، و به عبارت ديگر، گونه خاصى است از ساختار خلقى، سرشتى و سمت و سويى كه انسان در آغاز آفرينش خود و پيش از قرارگرفتن در شعاع تأثير عوامل تربيتى، تاريخى، اجتماعى و جغرافيايى دارد.6 در داستان پررمز و راز آفرينش آدم، زن و مرد هر دو با يك مقام در بهشت نخستين استقرار يافته و از نعمت هاى آن بهره مند بوده اند. در هبوط، توبه، مقام قرب، هم سخنى با خداوند، هم سنگرى در برابر شيطان، همگونى در خلافت الهى و… با يكديگر مشتركند. اين همسانى زن و مرد در قصّه آدم و حوّا، ديدگاه قرآن را نسبت به زن آشكار مى سازد كه در آفرينش تفاوتى ميزان زن و مرد نيست. ولى با كمال تأسّف آنچه در ديگر كتب آسمانى به عنوان وحى آسمانى باقى مانده ـ كه از ديدگاه ما تحريف شده و خلط يافته است ـ زن را مايه گمراهى و گناه معرفى كرده است، چنان كه در تورات مى خوانيم: (و چون زن ديد كه آن درخت براى خوراك نيكو است و به نظر خوش نما و درختى دلپذير، دانش افزا، پس از ميوه اش گرفته بخورد، و به شوهر خود نيز داد و او خورد… خداوند خدا آدم را ندا در داد و گفت كجا هستي… آيا از آن درختى كه تو را قدغن كردم كه آن را نخورى خوردى. آدم گفت اين زنى كه قرين من ساختى وى از ميوه درخت به من داد و خوردم… به آدم گفت چون كه سخن زوجه ات را شنيدى و از آن درخت خوردى كه امر فرموده گفتم از آن نخورى پس به سبب تو زمين ملعون شد.)7 استاد مطهرى در نقد اين نگرش بدبينانه و تحقيرآميز مى نويسد: (يكى ديگر از نظريات تحقيرآميزى كه در گذشته وجود داشته است و در ادبيات جهان آثار نامطلوبى بجا گذاشته است اين است كه زن عنصر گناه است، از وجود زن شرّ و وسوسه برمى خيزد، زن شيطان كوچك است، مى گويند در هر گناه و جنايتى كه مردان مرتكب شده اند زنى درآن دخالت داشته است، مى گويند مرد در ذات خود از گناه مبرّا است و اين زن است كه مرد را به گناه مى كشاند، مى گويند شيطان مستقيماً در وجود مرد راه نمى يابد و فقط از طريق زن است كه مردان را مى فريبد، شيطان، زن را وسوسه مى كند و زن، مرد را….)8 قرآن داستان آدم و حوّا را در موارد گوناگون بيان كرده، امّا هرگز سخن از شيطان بودن زن يا وسيله گناه بودن او به ميان نياورده است، بلكه معتقد است هريك از مرد و زن اگر گناهى مرتكب شوند، خود مسوٌول كردار خودشان شناخته شده اند. (قرآن آنجا كه پاى وسوسه شيطانى را به ميان مى كشد، ضميرها را به شكل (تثنيه) مى آورد، مى گويد: (فوسوس لهما الشيطان)، شيطان آن دو را وسوسه كرد. (فدلاّهما بغُرور)، شيطان آن دو را به فريب راهنمايى كرد، (وقاسمهما انّى لكما من الناصحين)، يعنى شيطان در برابر هر دو سوگند ياد كرد كه جز خيرآنها را نمى خواهد.)9 چنان كه ملاحظه مى شود، قرآن زن را از باورهاى رايج و بدبينانه آن زمان تبرئه كرد و او را از اينكه عنصر گناه و عامل انحراف مرد يا دست نشانده شيطان باشد مبرّا دانست. دست يابى زن به كمالات معنوى، همانند مرد ييكى ديگر از نظريات تحقيرآميز نسبت به زن در فرهنگ جاهلى و اديان تحريف شده، آن بود كه زن از جهت توانايى هاى معنوى و روحانى ضعيف است و نمى تواند به مراتب عالى معنوى راه يابد و به مقام قرب الهى برسد! امّا در ديدگاه قرآن كريم تفاوتى ميان زن و مرد در امكان پيمودن راه هاى قرب الهى و كسب مقامات عاليه اخروى نيست، و در اين ميان جنسيت دخالت ندارد. چه زن و چه مرد، هريك كه خردمندانه و در فرصت حيات دنيايى به شايستگى عمل كند، در آخرت نيز پاداش هاى بزرگ و مقامات عالى را به دست مى آورد. استاد شهيد در اين باره مى نويسد: (قرآن در آيات فراوانى تصريح كرده است كه پاداش اخروى و قرب الهى به جنسيّت مربوط نيست، به ايمان و عمل مربوط است، خواه از طرف زن باشد و يا از طرف مرد. قرآن در كنار هر مرد بزرگ و قدّيسى از يك زن بزرگ و قدّيسه ياد مى كند، و از همسران آدم و ابراهيم و از مادران موسى و عيسى در نهايت تجليل. اگر همسران نوح و لوط را به عنوان زنانى ناشايست براى شوهران شان ذكر مى كند، از زن فرعون نيز به عنوان زن بزرگى كه گرفتار مرد پليدى بوده است غفلت نكرده است، گويى قرآن خواسته است درداستان ها توازن را حفظ كند و قهرمانان داستان ها را منحصر به مردان ننمايد.)10 در تاريخ قرآن و داستان هايى كه آيات الهى بيان مى دارند، مادر حضرت موسى و نيز مادر حضرت عيسى به مقامى مى رسند كه بدانها وحى مى شود و ملائكه با آنها سخن مى گويند. حضرت مريم به جايى مى رسد كه از غيب، مواهب الهى به او روزى مى رسد و بر خانِ معنويت و كمالات الهى مى نشيند. زن و مرد، تكميل كننده يكديگر از جمله ديدگاه هاى منفى كه در جوامع بشرى نسبت به زن مطرح بوده، اين است كه اساساً آفرينش زن طفيل وجود مرد است، زن آفريده شده است تا نيازهاى مرد را برآورده سازد و به همين نسبت ارزش گذارى و منزلت اجتماعى زن در مقايسه مرد، فرعى و حاشيه اى به حساب مى آيد! امّا قرآن، هيچ يك از زن و مرد را فرع وجود ديگرى ندانسته است، بلكه هردو را در عرض هم و تكميل كننده يكديگر به شمار آورده است. (هرگز نمى گويد زن براى مرد آفريده شده است، اسلام مى گويد هريك از زن و مرد براى يكديگر آفريده شده اند.)11 (… هنّ لباس لكم وأنتم لباس لهنّ…) بقره / 187 زنان زينت و پوشش مردان، و مردان نيز زينت و پوشش زنان هستند. ييعنى زن و مرد يكديگر را از انحراف ها نگاه مى دارند، نارسايى هاى يكديگر را مى پوشانند و وسيله آسايش يكديگرند. از اين رو هريك زينت ديگرى به شمار مى آيد. اين تعبير آيه نهايت ارتباط معنوى زن و مرد و نزديكى و مساوات آنها را روشن مى سازد. همـان تعبير كه درباره مردان آمده درباره زنان نيز بدون كم و كاست آمده است. وجود زن، مايه آرامش مرد از ديگر ديدگاه هاى منفى نسبت به زن اين است كه وجود زن را شرّى ناگزير دانسته اند، درحالى كه قرآن وجود زن را مايه آرامش مرد معرفى كرده است: (ومن آياته أن خلق لكم من أنفسكم ازواجاً لتسكنوا اليها) روم / 21 از آيات و نشانه هاى خداوند اين است كه همسرانى از جنس خود شما آفريد، تا در كنار آنها آرامش يابيد. اين آيه جزء مجموعه آياتى است كه از آفرينش و نشانه هاى الهى سخن گفته و آيات توحيدى را ارائه مى دهند. در اين آيه زن را سبب آرامش معرفى مى كند و از پيوند ميان همسران (زن و مرد) كه جاذبه، كشش قلبى و روحانى سرمايه آن است سخن مى گويد و وجود زن به عنوان همسر و آرامش بخش و به عنوان موهبت بزرگ الهى مطرح مى شود. برخى از پيروان اديان، تمايل جنسى را ذاتاً پليد و آميزش جنسى را موجب تباهى و سقوط دانسته اند و چه بسا علّت گسترش اعتقاد به پليدى ازدواج و آميزش جنسى درميان مسيحيان، برداشت برخى از دانشمندان مسيحيت از تجرّد حضرت مسيح(ع) بوده است. روحانيان و قدّيسان مسيحى شرط رسيدن به كمالات روحانى را آلوده نشدن به زن در تمام مدّت عمر مى دانسته اند. پاپ از ميان مجرّدهاى گريزان از زن برگزيده مى شده است و كليسا ازدواج را براى ساير مردها، از سر ضرورت و براى توليد و ادامه نسل اجازه داده، ولى پليدى ذاتى آن را باور داشته اند. غير از مسيحيان، اقوام ديگر نيز عقايد بدبينانه اى درباره زن و تمايل به او داشته اند. استاد مطهرى در پرتو آيات قرآن و معارف دينى تصويرى زيبا و مطابق با آفرينش از پيوند زناشويى و ديدگاه دين در اين باره ارائه داده است: (در اسلام كوچك ترين اشاره اى به پليدى علاقه جنسى و آثار ناشى از آن نشده است. اسلام مساعى خود را براى تنظيم اين علاقه به كار برده است… از نظر اسلام، علاقه جنسى نه تنها با معنويّت و روحانيّت منافات ندارد، بلكه جزء خوى و خلق انبياء است. در حديثى مى خوانيم: (من اخلاق الانبياء حبّ النساء.)12 در اسلام برخلاف اين باورهاى منفى نسبت به زن، رهبانيّت، گوشه گيرى و انزوا رد شده است، و از مسلمانى كه نسبت به زن، بى علاقه، متنفر و گريزان باشد به شدّت انتقاد شده است، چنان كه به نقل شهيد مطهرى در تاريخ اسلام مى خوانيم: (يكى از اصحاب رسول اكرم به نام عثمان بن مظعون كار عبادت را به جايى رسانيد كه همه روزها روزه مى گرفت، و همه شب تا صبح به نماز مى پرداخت، همسر وى جريان را به اطلاع رسول اكرم رسانيد، رسول اكرم درحالى كه آثار خشم از چهره اش هويدا بود از جا حركت كرد و پيش عثمان بن مظعون رفت، و به او فرمود: اى عثمان، بدان كه خدا مرا براى رهبانيّت نفرستاده است; من شخصاً نماز مى خوانم و روزه مى گيرم و با همسر خود نيز آميزش مى كنم. هركس مى خواهد از دين من پيروى كند بايد سنّت مرا بپذيرد، ازدواج و آميزش زن و مرد با يكديگر جزء سنّت هاى من است.) 13 ب: تفاوت هاى طبيعى زن و مرد استاد شهيد مطهرى پس از بحث در آفرينش انسان و جايگاه زن در آفرينش، به تفاوت هاى موجود در آفرينش و طبيعت زن و مرد مى پردازد. به باور ايشان اين تفاوت ها باعث مى شود كه زن و مرد از جهت حقوق طبيعى و فطرى وضع ناهمگونى داشته باشند. به نظر استاد شهيد، روابط حقوقى خانوادگيِ زن و مرد در ديدگاه قرآن ويژگى هايى دارد كه با فرهنگ جاهليِ پيش از اسلام و فرهنگ امروزى نيز متفاوت است. ييعنى زن از آن جهت كه زن است و مرد نيز از آن جهت كه مرد است در جهاتى همانند نيستند، زيرا در آفرينش و طبيعت، يك نواخت نيستند. از اين رو با تساوى كاملى كه در انسانيّت دارند و از ارزش يكسانى برخوردارند، از جهت مسائل حقوقى، وظايف، تكاليف، مجازات ها و… وضع مشابهى ندارند. در عصر كنونى سعى مى شود، ميان زن و مرد از جهت وضع قوانين، مقررات، حقوق و وظايف، وضع يكسان و همانندى پديد آورند و تفاوت هاى طبيعى و غريزى زن و مرد را ناديده بگيرند. استاد مطهرى، تساوى حقوق زن و مرد را حقيقتى مسلّم دانسته است، امّا تشابه و همانندى را نادرست و غيرممكن شمرده است، زيرا با توجّه به ساختار آفرينشى زن و مرد و ويژگى ها و نيازهاى جسمى و روحى آنان، حقوق مشابه، نه ممكن است و نه سزاوار، بلكه شايسته است كه زن حقوق متناسب با خود را به دست آورد، و در حدودى كه طبيعت زن و مرد تفاوت داشته و اقتضا مى كند حقوق آنان نيز تفاوت داشته باشد. اين سخن با عدالت و حقوق فطرى سازگار است و سعادت انسان با چنين منطقِ هماهنگ با آفرينش تأمين مى شود، زيرا زن و مرد با توانايى ها و نيازهاى متفاوتى كه از طبيعت گرفته اند در عرصه اجتماعى، خانواده و… ظاهر مى شوند، بنابراين با سندهايى كه قانون طبيعى و چگونگى آفرينش به زن و مرد داده، حقوق هريك مشخص مى شود.14 سرپيچى از اين قانونمندى سبب ظلم به زن يا مرد مى شود. با ناديده گرفتن تفاوت طبيعى و چشم بر واقعيّت بستن به حق انسانى تجاوز مى شود، اين سرپيچى ممكن است با شعارهاى فريبنده اى چون حقوق مشابه زن و مرد باشد. ج. فلسفه تفاوت حقوق زن و مرد شكّى نيست كه با نگاه ابتدايى در فقه اسلامى، برخى نابرابرى ها ميان حقوق زن و مرد ديده مى شود، ولى چنان كه يادآور شديم، بهتر است از آن به (تفاوت هاى حقوقى) تعبير كرد، زيرا هر تفاوتى ناگزير تبعيض و ستم نيست، چنان كه هر برابرى، همانندى و تساوى نيز به طور قطع عدالت و انصاف نمى باشد. اكنون پرسش اين است كه اين تفاوت ها آيا ذاتى اسلام و از مسلّمات تغييرناپذير فقه اسلامى است، يا از عرضياتى است كه قابل تعديل و تغيير در چهارچوب هاى اجتهادى مى باشد؟ برخى كار خود را آسان كرده و به طور مطلق تمام اين گونه مسائل را از عرضيّات اسلام دانسته اند كه قابل تغييرند و مى توان به مقتضاى روز و شرايط حاكم بر جامعه آنها را تطبيق داد، آنها معتقدند كه: (اين نابرابرى ها جزء عرضيّات اند و لذا بنا به تعريف مى توانستند غير از اين باشند. به طوركلّى تمام نظام حقوقى اسلام جزء عرضيّات اسلام است. نبايد (مقاصد شارع) را با (راه نيل به آن مقاصد) يكى دانست.)15 به باور اينان، پيامبران براى تغيير سطح معيشت مردم و يا تغيير معرفت شان قيام نكرده اند، بلكه كار مهم آنها آوردن معنى و محورى تازه براى زندگى بوده است نه نحوه تازه اى از زندگى. مردم زندگى خود را مى كنند و دين تغييرى در شيوه زندگى ندارد، بلكه آن را عطف به كانون معنايى تازه، يعنى (قربة الى الله) كرد. احكام اجتماعى اسلام هم متّكى بر عرفيّات جامعه است. درصد بالايى از احكام اسلامى (امضايى) است كه پيشتر در جامعه پيش از اسلام وجود داشته است و دين بر همان آدابى كه در جامعه عربى جارى بوده صحّه گذاشته و مشروع دانسته است. بنابراين دين، عرف هر عصرى را مى پذيرد و با تغييرات اندكى از جهت مقصد، شيوه اجرا و يا تعديل، سپر شرع را بر روى ايشان مى گستراند و آنها را معطوف به كانون معنوى دين مى كند. از اين رو اظهار مى دارند كه چگونگى زيست و آداب و عرف اجتماعى زمان پيامبر(ص) يك شيوه زيست ممكن بوده است، كه پيامبر(ص) كمابيش آنها را امضا كرده است. دليلى وجود ندارد كه بگوييم آن نحوه زيست بهترين است و غيرقابل تغيير. صاحبان اين گونه برداشت درخصوص نابرابرى هايى كه در حقوق زنان و مردان ديده مى شود مى گويند: (اين نابرابرى ها جزء عرضيّات اسلامند و منبعث از شرايطى هستند كه پيامبر در دل آنها مبعوث شدند و به هيچ وجه جزء ارزش هاى مطلق و متعالى انسانى محسوب نمى شوند.)16 به باور ايشان، اين گونه عرضيّات مى توانند مشمول اجتهادات عصرى واقع شوند و جاى خود را به عرفيّات و آداب رايج بسپارند، امّا با حفظ مقاصد شارع و ارزش هاى متعالى اسلام. البته ما در اين نوشتار چنين ادّعاى مطلقى را نمى توانيم داشته باشيم، زيرا منابع اسلامى تا اين پايه يارى نمى دهد، ولى يادآور مى شويم كه بسيارى از حقوق ويژه بانوان در فقه اسلامى آن چنان نيست كه در شرايط متغيّر و متفاوت، همچنان ثابت بماند و واقعيّت ها را ناديده انگارد و مجالى براى اجتهاد نداشته باشد. استاد شهيد مطهرى درنظر داشته كه (راز تفاوت ها) ميان حقوق زنان و مردان را به ويژه از جهت تأثيرى كه عوامل تاريخى و اجتماعى و (مقتضيات زمان) در آنها داشته مورد بررسى قرار دهد كه متأسّفانه زمان به او فرصت چنين كارى را نمى دهد، امّا در ضمن برخى مطالب ايشان به فلسفه و حكمت برخى احكام و حقوق اشاره شده است. وى مى نويسد: (در نظر داشتم تحت عنوان (راز تفاوت ها) در اطراف اينكه عوامل تاريخى و اجتماعى چه اندازه مى توانسته است در اين تفاوت ها موٌثّر باشد بحثى كنم، براى پرهيز از درازشدن دامنه مطلب از بحث مستقل در آن صرف نظر مى كنم. در ضمن مباحث آينده كاملاً مطلب روشن خواهد شد.)17 مهريه در نظام حقوق قرآنى از نظر قرآن، مرد به هنگام عقد قرارداد ازدواج و خواستگارى (هديه اى) تقديم زن مى كند كه پدر، برادر يا ديگر بستگان زن در آن نقش و اختيارى ندارند. زن در عين حال كه چنين پيشكشى را دريافت مى دارد استقلال اجتماعى و اقتصادى خود را حفظ مى كند، خودش با آزادى و اختيار شوهر را انتخاب مى كند، نه با اراده پدر يا تصميم كسى ديگر، و نيز هنگامى كه در خانواده خود با شوهر زندگى مى كند كسى حق ندارد مانند تاريخ كهن او را به خدمت خود بگمارد و استثمار كند. محصول كار و زحمتش به خود او تعلّق دارد نه به ديگرى، در معاملات حقوقى نياز به قيموميت ندارد. مرد و زن فقط حق دارند در هنگام پابرجابودن پيمان زناشويى فقط نسبت به نيازهاى جنسى متعهّد باشند و مرد به خاطر بهره مندى از وصال زن، زندگى را در حدّ امكان و مطابق شأن او تأمين كند. (در قرآن كريم آيات زيادى هست درباره اينكه مهر زن به خود زن تعلّق دارد نه به ديگرى. مرد بايد در تمام مدّت زناشويى عهده دار تأمين مخارج زندگى زن بشود، و در عين حال درآمدى كه زن تحصيل مى كند و نتيجه كار او به شخص خودش تعلّق دارد نه به ديگرى، پدر يا شوهر.)18 به طور طبيعى و معمول اين مرد است كه نسبت به زن اظهار علاقه و مهر مى كند و براى جلب نظر او هديه اى را پيشكش مى نمايد. مرد همواره متقاضى بوده است، و زن هرگز با حرص و ولع درپى مرد نرفته است و از خود نوعى بى نيازى و استغنا نشان داده است، از اين رو مهريه در حرمت و حيا و عفاف زن ريشه دارد. (زن با الهام فطرى دريافته است كه عزّت و احترام او به اين است كه خود را رايگان در اختيار مرد قرار ندهد.)19 بلكه در پرتو چنين الهام فطرى توانسته مرد را به عنوان خواستگار به آستانه خود بكشاند. (قرآن كريم با لطافت و ظرافيت بى نظيرى مى گويد: (وآتوا النّساء صدقاتهنّ نحلةً) (نساء / 4) يعنى كابين زنان را كه به خود آنها تعلّق دارد (نه به پدران يا برادران آنها) و عطيّه و پيشكشى است از جانب شما به آنها، به خودشان بدهيد.)20 به گفته استاد، در اين آيه به سه نكته اشاره شده است: 1. مهريه را با تعبير (صدقه) (با ضمّ دال) ياد كرده نه مهريه، زيرا صُدقه از مادّة صدق است كه نشانه راستين بودن و از سر صدق بودن علاقه مرد است. 2. با ملحق كردن ضمير (هنّ) به كلمه صدقاتهنّ، مى فهماند كه مهريه به خود زن تعلّق دارد نه به كسى ديگر. 3. با تعبير (نحلة)، نشان مى دهد كه مهريه هيچ عنوانى جز تقديمى و هديه ندارد. اين هديه مهريه اختصاص به ازدواج رسمى و رابطه مشروع ندارد، بلكه در مواردى هم كه زن و مرد روابط نامشروعى دارند باز اين مرد است كه هديه مى دهد. بنابراين اساس استاد نتيجه گرفته است كه: (مهر از احساسات رقيق و عطوفت آميز مرد ناشى شده، نه از احساسات خشن و مالكانه او، آنچه از ناحيه زن در اين امر دخالت داشته، حس خوددارى مخصوص او بوده نه ضعف و بى اراده بودن او. مهر، تدبيرى است از ناحيه قانون خلقت براى بالابردن ارزش زن و قراردادن او در سطح عالى ترى. مهر به زن شخصيت مى دهد. ارزش معنوى مهر براى زن بيش از ارزش مادّى آن است.)21 قرآن رسوم جاهلى را در قضيّه مهريه منسوخ كرد و آن را به مسير طبيعى خود برگرداند، زيرا در جاهليّت، پدران و مادران مهريه را به عنوان حق الزحمه و (شيربها) حق خود مى دانستند، ولى قرآن به صراحت آن را حق خود زن دانست، زيرا در زمان جاهليّت چون دخترى متولّد مى شد، به وى چنين تبريك مى گفتند: (هنيئاً لك النّافجة)، يعنى اين مايه افزايش ثروت تو را گوارا باد، كنايه از اينكه پس از اين دختر را شوهر مى دهى و مهر دريافت مى كنى. در عصر جاهلى پدران و در غياب ايشان برادران كه خود را قيّم مى پنداشتند، دختران را شوهر مى دادند و مهر دختر را خود دريافت مى كردند. گاهى برخى پدران يا برادران دختران را با يكديگر معاوضه مى كردند و دختر يا خواهر هريك، مهر ديگرى قرار مى گرفت. اين نوع ازدواج (شغار) ناميده مى شد كه پيامبر آن را مردود شمرد و فرمود: (لاشغار فى الاسلام). اسلام تمام اين رسوم را از ميان برد و حتّى اضافه بر مهر را نيز منع نمود. قرآن، قرارداد كاركردن داماد براى پدرزن را به عنوان پرداخت مهر ـ در زمانى كه ثروت قابل مبادله نبود ـ منسوخ كرد. در جاهليّت رسم ارث زوجيّت نيز بوده كه منسوخ گشته است، يعنى زن به هنگام فوت شوهر جزء مال الارث به ورثه مى رسيده و به تملّك ورثه درمى آمده است. قرآن در ردّ اين رسم مى گويد: (ياايّها الذين آمنوا لا تحلُّ لكم أن ترثوا النساء كرها) نساء / 19 اى موٌمنان بر شما روا نيست كه زنان مورّثان خود را به ارث ببريد، درحالى خود آن زنان مايل نيستند. در زمان جاهليّت براى اينكه مهر زنان را ندهند آنها را متّهم به فحشاء مى كردند يا آنها را تحت فشار و ستم قرار مى دادند تا مهريه او را نپردازند، قرآن بر اين رسم ظالمانه نيز مهر بطلان زد و از آن منع كرد: (ولا تعضلوهنّ لتذهبوا ببعض ما آتيتموهنّ) نساء / 19 زنان را به خاطر اينكه چيزى از آنها بگيريد يا قسمتى از مهرى كه به آنها داده ايد جبران كنيد، در مضيقه و شكنجه قرار ندهيد.22 بدين وسيله قرآن كريم هر رسمى را كه موجب تضييع حقوق زنان به ويژه مهر آنها مى شد منسوخ اعلان كرد. حق مالكيّت زن شهيد مطهرى درباره حق مالكيّت زن مى نويسد: (يكى از مسلّمات دين اسلام اين است كه مرد، حقّى به مال زن و كار زن ندارد. نه مى تواند به او فرمان دهد كه براى من فلان كار را بكن، و نه اگر زن كارى كرد كه به موجب آن كار، ثروتى به او تعلّق مى گيرد مرد حق دارد كه بدون رضاى زن در آن ثروت تصرف كند، و از اين جهت زن و مرد وضع مساوى دارند.)23 ممكن است در سنّت ها و فرهنگ هاى موجود و روابط زن و شوهر در جامعه كنونى اسلامى اشكالاتى وجود داشته باشد و حقوق زنان تضييع گردد، ولى اين كاستى ها ربطى به حقوق زن در قرآن ندارد، هر مسلمانى خود بايد پاسخگوى رفتار و كردار خود باشد، و رعايت مسوٌوليّت خود را در برابر عدل و انصافى كه دين برعهده وى گذاشته بكند. اگر مسلمانان در انجام وظيفه دينى كوتاهى كردند يا باورها و سنّت هاى غلط خود را به نام دين به كار بستند ربطى به دين ندارد. مهريه، طبق آيه (وآتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة)، چون برعهده مرد قرار مى گيرد نقد بايد پرداخت شود و هم اكنون كه رسم بر اين است كه مهر را وثيقه مالى مى پندارند و بيشتر جنبه ذمّه و عهده دارد و زن نوعاً آن را مطالبه نمى كند، مگر هنگامى كه اختلاف و نزاعى پيش بيايد; اين وضع مطابق حكم اسلامى نيست، بلكه اين توافق و تفاهمى است كه در زمان ما زن مراعات مرد را مى كند. (تاريخ نشان مى دهد كه پيامبر اكرم به هيچ وجه حاضر نبود زنى را بدون مهر در اختيار مردى قرار دهد.)24 برخى موضوع نفقه را نيز بد تفسير كرده و از آن نوعى جيره خوارى زن و مزدورى وى تصور كرده اند، استاد مطهرى در اين باره مى نويسد: (اگر كسى بگويد نفقه زن در غرب تا قرن نوزدهم چيزى جز جيره خوارى و نشانه بردگى زن نبوده است راست گفته است، زيرا وقتى كه زن موظف باشد مجّاناً داخله زندگى مرد را اداره كند و حق مالكيّت نداشته باشد، نفقه اى كه به او داده مى شود از نوع جيره اى است كه به اسير، يا علوفه اى است كه به حيوانات باركش مى دهند. امّا اگر قانون به خصوصى در جهان پيدا شود كه اداره داخله زندگى مرد را به عنوان يك وظيفه لازم از دوش زن بردارد و به او حق تحصيل ثروت و استقلال كامل اقتصادى بدهد، در عين حال او را از شركت در بودجه خانوادگى معاف كند، ناچار فلسفه ديگرى درنظر گرفته و بايد در اطراف آن فلسفه تأمّل كرد.)25 استقلال مالكيتى زن در ديدگاه شهيد مطهرى، قرآن همان طور كه مردان را در نتايج كار و تلاششان داراى حق مى داند، زنان را نيز در نتيجه كار و فعّاليّت شان ذى حق مى شمرد. چنان كه در قرآن مى خوانيم: (للرّجال نصيب ممّا اكتسبوا وللنّساء نصيب ممّا اكتسبن) نساء / 32 مردان را از آنچه كسب مى كنند و نيز زنان را از آنچه به دست مى آورند بهره اى است. عرب جاهلى زن را از هرگونه ارثى محروم كرده بود، امّا قرآن كريم برخلاف شيوه معمول به صراحت زن را نيز مانند مرد، وارث شناخت. (للرّجال نصيب ممّا ترك الوالدان والاقربون وللنّساء نصيب ممّا ترك الوالدان والاقربون) نساء / 7 مردان را از مالى كه پدر و مادر و يا خويشاوندان بعد از مردن خود باقى مى گذارند بهره اى است، و زنان را هم از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان از خود باقى مى گذارند بهره اى است.26 زن، كانون مهر، نه ابزار تجارت موضوع دفاع از حقوق زن در جهان غرب، زمانى اوج گرفت كه كارخانه ها به كار ارزان و بى مشكل زنان احساس نياز كردند. براى حركت اقتصادى و چرخش چرخ هاى صنايع، زنان ، نيروهايى كم هزينه شناخته شدند و مى بايست از درون خانه ها بيرون كشيده شوند، ولى زمانى كه اسلام از حقوق زن سخن به ميان آورد، جز كرامت او هيچ چشم داشت ديگرى تصوّر نمى رفت. (انگيزه اى كه سبب شد اسلام به زن استقلال اقتصادى بدهد جز جنبه هاى انسانى و عدالت دوستى و الهى اسلام نبوده; در آنجا مطالبى از قبيل مطامع كارخانه داران انگستان وجود نداشت كه به خاطر پركردن شكم خود اين قانون را گذراندند، بعد با بوق و كُرنا دنيا را پر كردند كه ما حق زن را به رسميت شناختيم و حقوق زن و مرد را مساوى دانستيم… اسلام به زن استقلال اقتصادى داد، امّا به قول (ويل دورانت) خانه براندازى نكرد. اساس خانواده ها را متزلزل نكرد، زنان را عليه شوهران و دختران را عليه پدران و برادران به تمرّد و عصيان وادار نكرد. اسلام با اين دو آيه انقلاب عظيمى به وجود آورد، امّا آرام و بى ضرر و بى خطر… آنچه دنياى غرب كرد اين بود كه به قول (ويل دورانت) زن را از بندگى و جان كندن در خانه رهانيد و گرفتار بندگى و جان كندن در مغازه و كارخانه كرد. يعنى اروپا غل و زنجيرى از دست و پاى زن باز كرد و غل و زنجير ديگرى كه كمتر از اولى نبود به دست و پاى او بست، امّا اسلام زن را از بندگى و بردگى مرد در خانه و مزارع و غيره رهانيد و با الزام مرد به تأمين بودجه اجتماع خانوادگى، هرنوع اجبار و الزامى را از دوش زن براى مخارج خود و خانواده برداشت….)27 از سوى ديگر، اگر در فقه اسلامى پرداخت نفقه و مخارج ضرورى زن بر مرد واجب شمرده شده است، اين نشانه مالكيّت مرد نيست، زيرا كسى كه مسوٌول نفقه شد، نوعى مالكيّت و سرورى پيدا نمى كند، چنان كه نفقه پدر و مادر و جدّ كه بر فرزندان بالغ واجب است، دليل آن نيست كه فرزند مالك آنها مى شود. بلكه حقّى است كه به حكم زحماتى كه كشيده اند بر فرزند پيدا كرده اند. زن نيز نفقه را در قبال مهر بى دريغ خود به همسر و فرزندان سزاوار شده است. آنچه از ظرافت، لطافت، احساس سرشار از محبّت و حوصله زن به عنوان مادر برمى آيد از عهده كمتر مردى برمى آيد. حضور زن در عرصه هاى اجتماعى و اقتصادى چه حكمتى داشته كه اسلام رعايت جانب زن را در مسائل مالى كرده و مرد را به صورت خدمتكار بى مزد و اجرت براى زن و خانواده، درآورده است؟ شكّى نيست كه اسلام نخواسته به نفع زن عليه مرد و يا به عكس عمل كند، بلكه مطابق فطرت، طبيعت و قانون آفرينش، سعادت مرد و زن و فرزندان آنها را كه بايد در دامن زن پرورش يابند درنظر گرفته است. اين قانون آفرينش و جريان طبيعى ميان همه جانداران است، كه به دست توانا و تدبير حكيمانه آفرينش انجام گرفته است. اگر سهم مرد و زن را در زندگى مورد توجّه قرار دهيم، خواهيم يافت كه سهم زن در شكل گيرى نهاد خانواده و رنج او براى تدبير درونى آن بيش از مرد است، چرا كه زن دوران باردارى، درد زايمان و عوارض آن، فصل شيرخوارگى فرزند و پرستارى از او را تحمّل مى كند، از نيروى بدنى او كاسته مى شود، توانايى وى در كار و توليد كاهش مى يابد، با اين شرايط آيا منصفانه است كه تأمين هزينه زندگى را نيز برعهده داشته باشد! (خداوند زن را مايه آسايش و آرامش روح مرد قرار داده است. (وجعل منها زوجها ليسكن اليها) (اعراف / 189) دريافته است كه هراندازه موجبات آسايش و فراغ خاطر همسر خود را فراهم كند، غيرمستقيم به سعادت خود خدمت كرده است و كانون خانوده خود را رونق بخشيده است. دريافته است كه از دو همسر، لازم است لااقل يكى مغلوب تلاش ها و خستگى ها نباشد تا بتواند آرامش دهنده روح ديگرى باشد و در اين تقسيم كار، آن كه بهتر است در معركه زندگى وارد نبرد شود، مرد است، و آن كه بهتر مى تواند آرامش دهنده روح ديگرى باشد زن است.)28 شكّى نيست كه با الغاى نفقه، خسارات روحى، معنوى و عاطفى بسيارى بر نهاد خانواده وارد مى شود، و به قول استاد مطهرى: (اى كاش افرادى كه تيشه برداشته كوركورانه بنيان استوار كانون مقدّس خانوادگى ما را كه براساس قوانين مقدّس آسمانى بنا شده است خراب مى كنند، مى توانستند به عواقب كار بينديشند و شعاع دورترى را ببينند.)29 تأمّلى در سهم زن از ارث كم نيستند كسانى كه مى پرسند چرا در قوانين اسلام، نابرابرى در سهم الارث زن با مرد وجود دارد؟ اين قانون با تساوى حقوق منافات دارد، زيرا سهم الارث زن، نصف مرد، و سهم پسر، دوبرابر دختر، و سهم شوهر، دوبرابر زن مى باشد. فقط پدر و مادر هستند كه از فرزندشان (اگر فرزند داشته باشد) به تساوى هريك، يك ششم ارث مى برند. اين پرسش، پرسشى ديرينه است و در صدر اسلام نيز برخى اين سوٌال را داشته اند و دين شناسان به ويژه امامان(ع) پاسخ داده اند. چنان كه مرحوم مطهرى مى نويسد: (ابن ابى العوجاء در قرن دوم مى زيسته و به خدا و مذهب اعتقاد نداشته است. اين مرد از آزادى آن عصر استفاده مى كرد و عقايد الحادى خود را همه جا ابراز مى داشت، حتّى گاهى در مسجدالحرام يا مسجدالنبى(ص) مى آمد و با علماء عصر راجع به توحيد و معاد و اصول اسلام به بحث مى پرداخت. يكى از اين اعتراضات او به اسلام همين بود: مى گفت: (ما للمرئة المسكينة الضّعيفة تأخذ سهماً و يأخذ الرّجل سهمين); يعنى چرا زن بيچاره كه از مرد ناتوان تر است بايد يك سهم ببرد و مرد كه تواناتر است دو سهم ببرد؟ اين خلاف عدالت و انصاف است. امام صادق(ع) فرمود: اين براى اين است كه اسلام سربازى را از عهده زن برداشته و به علاوه مهر ، نفقه را به نفع او بر مرد لازم شمرده است و در بعضى جنايات اشتباهى كه خويشاوندان جانى بايد ديه بپردازند، زن از پرداخت ديه و شركت با ديگران معاف است. از اين رو سهم زن در ارث از مرد كمتر شده است. امام صادق(ع) صريحاً وضع خاص ارثى زن را معلول مهر و نفقه و معافيّت از سربازى و ديه شمرد.)30 در گذشته و پيش از اسلام، زن از ارث محروم بوده است. چگونگى و مقدار محروميت و علّت آن در جامعه هاى مختلف فرق داشته است. برخى براى زن نقشى در خانواده و توليد فرزند قائل نبوده اند و ارث زن را انتقال ثروت به بيگانه تلقّى مى كرده اند، زن و فرزندان او را خارج از فاميل مى دانسته اند. برخى چون براى زن شخصيّت حقوقى و استقلال اقتصادى قائل نبوده اند او را از ارث محروم مى داشتند. از آنجا كه به طور طبيعى زن نمى توانست در امور دفاعى سلاح بردارد، عرب جاهلى او را از ارث محروم مى دانست، و هنگامى كه آيه ارث نازل شد براى برخى از آنان باعث شگفتى شد: (للرّجال نصيب ممّا ترك الوالدان والأقربون واللنّساء نصيب ممّا ترك الوالدان والأقربون ممّا قلّ منه أو كثر نصيباً مفروضاً) نساء / 7 از هرچه پدر و مادر و خويشاوندان به ارث مى گذارند، مردان را نصيبى است. و از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان به ارث مى گذارند، چه اندك و چه بسيار، زنان را نيز نصيبى است; نصيبى معيّن. در زمان نزول اين آيات، برادر حسان بن ثابت، شاعر معروف زمان پيامبر(ص) درگذشت و از او زنى با چند دختر باقى ماند. امّا پسرعموهاى او همه دارايى وى را تصرف كردند و چيزى به زن و دختران او ندادند. زن او شكايت نزد رسول اكرم(ص) برد، حضرت آنها را احضار كرد، گفتند: زن كه نمى تواند سلاح بپوشد و درمقابل دشمن بايستد، اين ما هستيم كه بايد شمشير به دست بگيريم و از خودمان و از اين زن ها دفاع كنيم، پس ثروت هم بايد متعلّق به مردان باشد، ولى رسول اكرم حكم خدا را به آنها ابلاغ كرد.31 در عرب جاهلى، پسر خوانده مرد ارث مى برد، ولى زن نه تنها ارث نمى برد، بلكه جزء سهم الارث به شمار مى آمد. اين محروميّت از ارث و ديگر حقوق، ويژه عرب جاهلى نبود، بلكه در يونان و ايران سامانى نيز زن از محروميّت هاى فراوانى رنج مى برد. در حقوق اسلامى با اين گونه نگرش هاى تبعيضى مبارزه شده است، ولى اين سوٌال باقى مانده كه چرا سهم الارث زن و مرد، برابر نيست. استاد مطهرى در پاسخ اين سوٌال مى نويسد: (علّت اينكه اسلام سهم الارث زن را نصف مرد قرار داد (… للذّكر مثل حظّ الانثيين) (نساء / 11) وضع خاصى است كه زن از لحاظ مهر و نفقه و سربازى و برخى قوانين جزايى دارد… چون اسلام مهر و نفقه را لازم مى داند و به اين سبب قهراً از بودجه زندگى زن كاسته شده است و تحميلى از اين نظر بر مرد شده است، اسلام مى خواهد اين تحميل از طريق ارث جبران شود، از اين رو براى مرد دوبرابر زن سهم الارث قرار داده است.)32 آنچه درباره سهم الارث زن يادآور شديم، نگاه كلّى بود به اصل موضوع و علّت تفاوت سهم الارث زن با مرد، امّا اگر بحث جزئى تر مورد توجّه قرار گيرد، هر مورد از انواع و ابعاد موضوعى ارث براى خود تفسير و توجيهى دارد و اين گونه نيست كه همه جا ارث زن كمتر از مرد باشد. مطالب موردنظر را در چند نكته بيان مى كنيم: 1. مشهور اين است كه زن از اموال شوهر ارث مى برد، ولى از غيرمنقول و زمين ارث نمى برد. امّا اين فتوا مورد اتّفاق همه فقها نيست; برخى از فقها معتقدند كه زن از غيرمنقول، قيمت، و از منقول، اصل آن مال را ارث مى برد. 2. مشهور اين است كه اگر شوهر، تنها وارث زن باشد تمام اموال او را به ارث مى برد، ولى اگر زن، تنها وارث مرد باشد، تنها يك سوم اموال مرد سهم او مى شود و بقيه در اختيار حكومت قرار مى گيرد. اين مسأله نيز مورد اتّفاق همه فقها نيست، بلكه برخى تفاوتى در ارث زن و مرد نمى بينند، چنان كه آيه قرآن نيز مطابق همين قول است و تفاوتى ميان زن و مرد قائل نشده است. 3. اگر مردى درحال بيمارى همسرش را طلاق دهد و در اثر همان بيمارى از دنيا برود، حقّ زن در ارث محفوظ است، اگرچه پيش از مرگ همسر طلاق داده شده است، زيرا ممكن است كسى براى محروم كردن زن از ارث چنين كند، از اين رو اسلام براى حفظ حقوق زن ـ به شرط اينكه پيش از يك سال بميرد و يا زن پس از اتمام عدّه و قبل از يك سال ازدواج نكرده باشد ـ حق ارث قرار داده است، امّا چنين حقّى براى مرد نيست. 4. گاهى خويشاوندان مادرى ارث مى برند، ولى برخى خويشاوندان پدرى ارث نمى برند، مثلاً خواهر و برادرهاى مادرى به طور مساوى ارث مى برند، عموهاى مادرى نيز به طور مساوى ارث مى برند، يعنى در خويشاوندان مادرى تقسيمات ارثى بالسّويه است. و نيز برادر مادرى به همراه برادر پدر و مادرى ارث مى برد، امّا برادر پدرى به همراه آنها ارث نمى برد. يعنى ارث به دنبال شير مى رود، و مادرى ها با همه ارث مى برند. 5. در اسلام، خانواده و اصالت و استقلال و اولويّت آن كاملاً مورد توجّه است و هرچيز بر محور آن شكل مى گيرد، ارث و ديگر حقوق مربوط به زن نيز با توجّه به پيوندهاى خويشاوندى و بر محور خانواده تنظيم شده است. بنابراين آن كسى كه نمى تواند اولويت خانواده را باور كند يا فرهنگى كه چنين جايگاهى بدان نمى دهد، نمى تواند مناسبات حقوقى را در اين چهارچوب دريابد. كسانى كه امروز به عنوان دفاع از حقوق زن بر حقوق اسلامى خرده مى گيرند، باورى به قداست خانواده ندارند و براى آن اولويّتى قائل نيس،تند و اين مشكل خود آنان است، نه مشكل اسلام. حجاب و عفاف زن از شواهد ديگرى كه براى نابرابرى ميان حقوق زن و مرد بيان كرده اند، مسأله حجاب است. برخى گمان كرده اند كه اسلام با طرح مسأله حجاب، خواسته است زن محبوس باشد و بدين گونه از حقّ حضور در عرصه هاى فرهنگى، علمى، اجتماعى و اقتصادى محروم گشته و نتواند از حقّ مسلّم آزادى بهره ببرد. برخى به تحليل عوامل تاريخى اين موضوع پرداخته و آن را زاييده مردسالادى و برترى جويى مرد دانسته اند. در پاسخ، نخست بايد يادآور شد كه از ديدگاه قرآن - برخلاف تصوّر عمومى - حجاب و يا به عبارت صحيح تر (عفاف) اختصاص به زن ندارد، بلكه مرد و زن هردو به يكسان مخاطب قرآن قرار گرفته اند كه بايد عفاف و پاكدامنى را حفظ كنند و از هرزگى و روابط نامشروع جنسى بپرهيزند. بنابراين اگر تكليفى هم هست زن و مرد هردو در آن مشتركند. گذشته از اين، عفاف و پوشش متناسب از يك مسأله كلّى و اساسى ريشه مى گيرد و آن اين است كه اسلام مى خواهد انواع التذاذهاى جنسى به محيط خانواده و ازدواج قانونى منعطف شود و راه هرزه نپويد. قرآن به مردان نيز با همان خطاب زنان دستور مى دهد كه نگاه هاى خود را كنترل كنند، از هرزگى و چشم چرانى دورى گزينند، و عفاف و پاكدامنى را حفظ كنند: (قل للموٌمنين يغُضّوا من ابصارهم ويحفظوا فروجهم ذلك ازكى لهم انّ الله خبير بما يصنعون. وقل للموٌمنات يغضُضن من ابصارهنّ ويحفظن فروجهنّ ولايُبدين زينتهنّ الاّ ما ظهر منها وليضربن بخُمُرهنّ على جيوبهنّ ولايبدين زينتهنّ الاّ لبعُولتهنّ او آبائهنّ.) به مردان موٌمن بگو كه چشمان خويش را ببندند و شرمگاه خود را نگه دارند. اين برايشان پاكيزه تر است، زيرا خدا به كارهايى كه مى كنند آگاه است. و به زنان موٌمن بگو كه چشمان خويش را ببندند و شرمگاه خود را نگه دارند و زينت هاى خود را جز آن مقدار كه پيداست آشكار نكنند و مقنعه هاى خود را تا گريبان فرو گذارند و زينت هاى خود را آشكار نكنند، جز براى شوهر خود يا پدر خود. چنان كه ملاحظه مى كنيم در اين آيات وظايف و حقوق متقابل زن و مرد در معاشرت مطرح است و در مسأله حجاب و حفظ عفاف، زن و مرد يكسانند. استاد شهيد مطهرى چند نكته از اين آيات برداشت مى كند: (1. هر مسلمان - چه مرد و چه زن - بايد از چشم چرانى و نظربازى اجتناب كند. 2. مسلمان، خواه مرد يا زن، بايد پاكدامن باشد و عورت خود را از ديگران بپوشد. 3. زنان بايد پوشش داشته باشند و آرايش و زيور خود را بر ديگران آشكار نسازند و درصدد تحريك و جلب توجّه مردان برنيايند. 4. دو استثنا براى لزوم پوشش زن ذكر شده كه يكى با جمله (ولايبدين زينتهنّ الاّ ما ظهر منها) بيان شده است و نسبت به عموم مردان است و ديگرى با جمله (ولا يبدين زينتهنّ الاّ لبعولتهنّ…) ذكر شده و نداشتن پوشش را براى زن نسبت به عدّه خاص تجويز مى كند.)33 اگر موضوع حجاب را به دور از جنجال ها و برداشت هاى افراط و تفريطى بنگريم، نه تنها برداشت نابرابرانه ميان حقوق زن و مرد از آن نمى شود، بلكه در اصل براى حرمت گذاردن و اهميّت دادن به حقوق زن و شخصيّت و جايگاه زن است. استاد شهيد مطهرى يادآور مى شود: (راه اسلام، راه معتدل و متعادلى است. اسلام در عين اينكه نهايت مراقبت را براى پاكى روابط جنسى به عمل آورده است، هيچ گونه مانعى براى بروز استعدادهاى انسانى زن به وجود نياورده است، بلكه كارى كرده است كه اگر اين برنامه دور از هر افراط و تفريطى اجرا شود، هم روحيه ها سالم مى ماند، و هم روابط خانواده ها صميمى تر و جدّى تر مى گردد، و هم محيط اجتماع براى فعّاليّت صحيح مرد و زن آماده تر مى شود.)34 نگاهى به قوانين تربيتى و اصلاحى از موارد ديگرى كه در بحث حقوق زن از آن برداشت نابرابرى ميان حقوق زن و مرد شده و نوعى تضعيف جايگاه زن از آن به نظر رسيده آيه اى است كه مى فرمايد: زن خطاكار را تا هنگام وفات در خانه حبس و زندانى كنيد. پرسش اين است كه چرا چنين مجازاتى آن هم بدون تعيين مرجع اجرايى، به عامّه مردم وانهاده شده است؟ (والّتى يأتين الفاحشة من نسائكم فاستشهدوا عليهنّ أربعة منكم فان شهدوا فأمسكوهنّ فى البيوت حتّى يتوفّيهُنّ الموتُ او يجعل الله لهنّ سبيلاً) نساء/15 از ميان زنان، آن كس كه مرتكب فحشا شوند، پس هرگاه چهار تن از خودتان عليه آنها به شهادت گرفته شوند و آنها شهادت دادند، زنان را در خانه محبوس داريد تا مرگ شان فرا رسد يا خدا را پيش پاى شان نهد. استاد شهيد در تبيين اين آيه مى نويسد: (مفسّران مى گويند: مقصود از راه ديگر - در پايان آيه: او يجعل الله لهنّ سبيلاً - اشاره به اين است كه اين حكم موقتى است، و در آينده حكم ديگرى براى آنان خواهد آمد. آيه دوم از سوره نور كه حكم زانى و زانيه را بيان كرده است همان است كه اين آيه - در پايان - با اشاره آن را وعده داده است.)35 آيه سوره نور چنين است: (الزّانية والزّانى فاجلدوا كُلّ واحد منهما مائة جلدة ولاتأخذكم بهما رأفة فى دين الله إن كنتم تُؤمنون بالله واليوم الآخر وليشهد عذابهما طائفة من المؤمنين) نور / 2 زنان و مردان زناكار را هريك صد ضربه بزنيد. و اگر به خدا و روز قيامت ايمان داريد، مباد كه در حكم خدا نسبت به آن دو دستخوش ترحّم گرديد، و بايد به هنگام اجراى حد گروهى از موٌمنان حاضر باشند. چنان كه ملاحظه مى كنيد در اين آيه تفاوتى ميان زن خطاكار و مرد خطاكار نيست، هريك از آن دو مرتكب فحشا شدند چنين مجازات معيّنى را دارند. پيرامون آيه حبس، مطالب و توجيهات ديگرى نيز هست كه در كتابهاى تفسيرى آمده و در اينجا مجال پرداختن به آنها نيست. اختيارات مرد در طلاق اختيار يك جانبه اى كه اسلام در امر طلاق به مرد داده است، مورد اشكال برخى قرار گرفته است كه اين امر مايه زحمت و زيان زنان مى شود. مردان به دلايل واهى، از اين حق استفاده مى كنند و خيال شان نيز آسوده است كه از حق مشروع و قانونى خود استفاده كرده اند و اين كار ظلم و تجاوز از عدالت و انصاف است. اينها نمونه اى از اشكالاتى است كه بر اختياراتى كه اسلام به مرد در طلاق داده وارد شده است. پيش از پرداختن به اصل مطلب، نكته اى را به عنوان پيش درآمد يادآور مى شويم: در اينكه آيا اساساً تشريع طلاق، امر ناروايى است يا خير، جاى سخن بسيارى است، زيرا بدون شك، يك نظام حقوقى كامل و شفّافى مانند اسلام نمى تواند بن بست هاى جدّى يك زندگى را ناديده بگيرد، چرا كه تجربه نشان داده به هرحال درميان ده ها و صدها ازدواج، به دليل هاى گوناگون، يك ازدواج نمى تواند ادامه پيدا كند، آيا به آن زن و مرد بايد گفت ناگزيرند زندگى را ادامه دهند يا بايد راهى منطقى براى آنها جست وجو كرد. به تعبير استاد شهيد مطهرى، مكانيسم طبيعى ازدواج بر اين است كه زن در منظومه خانوادگى محبوب و محترم باشد. بنابراين اگر به عللى زن از اين مقام خود سقوط كند و شعله هاى محبّت مرد نسبت به او خاموش شود و مرد نسبت به زن بى علاقه گردد، پايه و ركن اساسى خانوادگى خراب شده و يك اجتماع طبيعى به طور طبيعى از هم پاشيده است. اسلام به چنين وضعى با ديد تأسّف مى نگرد، و چنين پيوندى را مرده و تمام شده مى داند و از نظر قانونى نيز نمى خواهد رسميّت داشته باشد. (از نظر اسلام منتهاى اهانت و تحقير براى يك زن اين است كه مرد بگويد من تو را دوست ندارم، از تو تنفّر دارم، و آن گاه قانون بخواهد به زور و اجبار آن زن را در خانه مرد نگاه دارد… قانون قادر است مرد را مجبور به نگهدارى از زن و پرداخت نفقه و غيره كند، امّا قادر نيست زن را در مقام محبوبيّت و مركزيت نگهدارى كند… از اين رو هر زمان شلعه محبّت و علاقه مرد خاموش شود ازدواج از نظر طبيعى مرده است.)36 طبيعت زن و مرد به گونه اى است كه از سوى مرد بايد علاقه و تقاضا باشد، و از جانب زن پاسخ. محبّت اصيل و پايدار زن آن است كه به صورت واكنش به علاقه و احترام يك مرد نسبت به او به وجود مى آيد. طبيعت، كليد محبّت طرفين را به مرد داده است، علاقه زن به مرد، معلول محبّت و علاقه مرد است، از اين رو كليد فسخ اين علاقه نيز به طور طبيعى در دست مرد است. (اين مرد است كه با بى علاقگى و بى وفايى خود نسبت به زن، او را نيز سرد و بى علاقه مى كند. برخلاف زن كه بى علاقگى اگر از او شروع شود تأثير در علاقه مرد ندارد، بلكه احياناً آن را تيزتر مى كند… سردى و خاموشى علاقه مرد، مرگ پيوند زناشويى و پايان حيات خانوادگى است… مرد به شخص زن نيازمند است و زن به قلب مرد.)37 بنابراين همان گونه كه به طور معمول و در بيشتر موارد، فسخ درونى يك ازدواج از سردى و بى تفاوتى مرد برمى خيزد و اين به طور طبيعى صورت مى گيرد، اسلام نيز حق را به مرد داده است. بنيانى كه براساس عواطف بنا شده و سرچشمه آن در قلب مرد تعبيه گشته است، چون از سرچشمه خشكيد، با زور قانون، اجبار و تنبيه نمى توان آن را جارى و زنده ساخت. اگر زن، خواهان طلاق باشد، ولى مرد به راستى در قلب خويش نسبت به زن مهر و وفايى احساس كند، قادر خواهد بود كه زن را به ادامه زندگى اميدوار سازد. اسلام، پيوند خانوادگى را طبيعى مى خواهد و براى اين پيوند طبيعى مكانيسم ويژه اى تشخيص داده كه رعايت آن لازم و غيرقابل تخلّف است. يعنى آنچه بنيان خانواده را استوار مى سازد فراتر از تساوى ميان حقوق زن و مرد است. برخى خود را با كلمه تساوى فريفته اند، بى خبر از آن كه تساوى به كار اجتماع تن ها و جسم ها مى آيد، ولى پيوند زناشويى چيزى بالاتر از تساوى را مى طلبد تا رابطه قلبى و طبيعى برقرار شود. به هرحال اسلام با آن كه اختيار طلاق را ابتدا به مرد داده است، امّا موانع در سر راه مرد گذاشته تا در حد امكان، طلاق صورت نگيرد و مرد منصرف شود. اين درحالى است كه براى ازدواج چنين موانعى و شروطى قائل نشده است - مثلاً براى طلاق، در عدّه بودن زن، مانع اجراى طلاق است. چنان كه براى اجراى آن، حضور دو شاهد عادل نيز لازم است. داورى، وساطت و حكميّت خانوادگى از ديگر راه حل هايى كه اسلام براى جلوگيرى از طلاق پيش بينى كرده است، داورى و حكميّت خانوادگى است; بدين صورت كه يك نفر داور به نمايندگى از طرف مرد و يك نفر داور به نمايندگى از طرف زن براى اصلاح و رسيدگى گرد مى آيند. داورانى كه از وضعيّت خويشاوندان و زن و مرد آگاه هستند نهايت سعى خود را مى كنند تا بتوانند اصلاح نمايند و اختلاف را حل كنند، و پس از تلاش لازم و نااميدى از اصلاح، اگر چنان تشخيص دادند كه اميدى به ادامه زندگى نيست، ناگزير راه طلاق را برمى گزينند، ولى چنانچه كمترين اميد به استمرار زندگى ديده شود، تلاش مى كنند تا جلو جدايى را بگيرند. (وان خفتم شقاق بينهما فابعثوا حكماً من أهله وحكماً من أهلها إن يريدا إصلاحاً يُوفّق الله بينهما إنّ الله كان عليماً خبيراً) نساء / 39 اگر بيم داريد كه ميان زن و شوهر شكاف و جدايى افتد، يك نفر داور از خاندان مرد و يك نفر داور از خاندان زن برگزينيد، اگر داوران نيّت اصلاح داشته باشند خداوند ميان آنها توافق ايجاد مى كند. خداوند دانا و مطّلع است. (راجع به اينكه آيا تشكيل حكميّت واجب است يا مستحب، ميان علما اختلاف است، محققان عقيده دارند اين كار وظيفه حكومت است و واجب است.)38 سوابق خدمت زن در خانواده در طلاق هاى ناجوانمردانه كه زن تقصيرى ندارد، سوابق خدماتى زن از بين نمى رود و دستاورد تلاش هاى مشترك به رايگان در اختيار مرد يا ديگرى قرار نمى گيرد. (زن از نظر كار و فعاليت، آزادى كامل دارد و هر كارى كه مى كند به شخص او تعلّق دارد، و مرد حق ندارد به صورت يك كارفرما درمقابل زن ظاهر شود. اسلام با استقلال اقتصادى كه به زن داده و به علاوه هزينه زندگى او و فرزندانش را به عهده مرد گذاشته است به او فرصت كافى و كامل داده كه خود را از نظر مال و ثروت و امكاناتِ يك زندگى آبرومندانه از مرد مستغنى نمايد. به طورى كه طلاق و جدايى از اين نظر براى او نگرانى به وجود نياورد، زن تمام چيزهايى كه خود براى لانه و آشيانه خود فراهم آورده بايد متعلّق به خود بداند و مرد حق ندارد آنها را از او بگيرد.)39 زن و اختيار طلاق به صورت طبيعى و در شرايط معمول، حق طلاق در اختيار مرد است، امّا زن نيز مى تواند در مواردى و طبق برخى شرايط، حق طلاق داشته باشد، از جمله اينكه واگذارى حق طلاق را به شكل وكالت از مرد دريافت كند، و براى اينكه مرد نتواند از توكيل خود صرف نظر كند و حق تفويض را از زن سلب كند به صورت وكالت بلاعزل شرط ضمن عقد لازم مى كند. به موجب اين شرط، زن مطلقاً يا در موارد خاصّى كه معيّن شده است مى تواند خود را مطلقه نمايد. بنابراين زن مى تواند به صورت شرط در ضمن عقد براى خود حق طلاق را محفوظ دارد و هنگام لزوم از آن استفاده كند. بنابر اين از نظر فقه اسلامى زن به صورت طبيعى حق طلاق ندارد، امّا به صورت قراردادى، يعنى با شرط ضمن عقد مى تواند داشته باشد. در برخى مواقع محاكم قضايى نيز اختيار طلاق را به دست مى گيرند. و آن در صورتى است كه مرد نه به وظايف همسرى و جلب نظر و رضايت زن تن مى دهد و نه به طلاق رضايت مى دهد، زيرا اگر مرد مى خواهد با زن زندگى كند بايد از او به خوبى نگاهدارى كند، حقوق او را ادا نمايد، با او حسن معاشرت داشته باشد، و اگر سر زندگى با او ندارد به خوبى و نيكى او را طلاق دهد و از طلاق او امتناع نكند: (حقوق واجبه او را به علاوه مبلغى ديگر به عنوان سپاسگزارى به او بپردازد. (ومتّعوهنّ على الموسع قدره وعلى المقتر قدره) (بقره / 236) وعلقه زناشويى را پايان يافته اعلام كند.)40 اگر مردى از اختيارات خود سوءاستفاده مى كند و از طلاق زن ـ نه بدان جهت كه زندگى و همسرى كند، بلكه براى اينكه از ازدواج آينده زن با همسرى مناسب جلوگيرى كند و به تعبير قرآن او را (كالمعلقة) نگاه دارد ـ خوددارى مى كند، چاره آن به دست حاكم شرع است. استاد شهيد مطهرى پس از طرح مباحثى درباره اهميّت عدالت و انصاف در اسلام به نقل از رساله فقيه برجسته علاّمه حلّى مى نويسد: (اگر مرد از انجام تعهدات خود نسبت به زن شانه خالى كند و از طلاق نيز خوددارى كند تكليف زن چيست و چگونه بايد با مرد مقابله شود؟ در اينجا دو راه فرض مى شود، يكى اينكه حاكم شرعى حقّ دخالت داشته باشد و با اجراى طلاق، كار را يكسره كند، ديگر اينكه زن نيز به نوبه خود از انجام تعهدات خود در برابر مرد خوددارى نمايد. امّا از نقطه نظر اول يعنى دخالت حاكم شرع ببينيم روى چه اصل و چه مجوّزى حاكم شرعى در اين گونه موارد حق دخالت دارد؟ قرآن كريم در سوره بقره چنين مى فرمايد: (الطّلاق مرّتان فامساك بمعروف او تسريح باحسان…) (بقره / 229) يعنى حق طلاق (و رجوع) دو نوبت بيش نيست، از آن پس يا نگاه دارى به شايستگى و يا رهاكردن به نيكى، و در سوره بقره مى فرمايد: (واذا طلّقتم النّساء فبلغن أجلهنّ فأمسكوهنّ بمعروف او سّرحوهنّ بمعروف ولاتمسكوهنّ ضراراً لتعتدوا ومن يفعل ذلك فقد ظلم نفسه) بقره / 231 هرگاه زنان را طلاق داديد و مهلت شان سرآمد، يا آنان را به نيكو وجهى نگه داريد يا به نيكو وجهى رها سازيد، در خانه نگاه شان مداريد تا بر آنها زيان برسانيد يا ستم بكنيد، و هركس كه چنين كند به خويشتن ستم كرده است. از اين آيات يك اصل كلّى استفاده مى شود و آن اينكه هر مردى در زندگى خانوادگى يكى از دو راه را بايد انتخاب كند، يا تمام حقوق و وظايف را به خوبى و شايستگى انجام دهد (امساك به معروف، نگاهدارى به شايستگى) و يا علقه زوجيّت را قطع و زن را رها نمايد (تسريح باحسان، رهاكردن به نيكى)، شقّ سوم ـ يعنى اينكه زن را طلاق ندهد و به خوبى و شايستگى هم از او نگاهدارى نكند ـ از نظر اسلام وجود ندارد. جمله (ولاتمسكوهنّ ضراراً لتعتدوا) همان شقّ سوم را نفى مى كند. و بعيد نيست كه جمله يادشده مفهوم اعمّى داشته باشد، هم شامل مواردى بشود كه زوج به عمد و از سر تقصير زندگى را بر زن سخت و زيان آور مى كند و هم شامل مواردى بشود كه هرچند زوج، تقصير و عمدى ندارد، ولى به هرحال نگهدارى زن جز زيان و ضرر براى زن چيزى نيست… از مجموع اينها به خوبى و به صورت قاطع مى توان فهميد كه اسلام هرگز به مرد زورگو اجازه نمى دهد كه از حق طلاق سوءاستفاده كند و زن را به عنوان يك محبوس نگهدارى كند.)41 تعدّد زوجات و نابرابرى حقوق زن و مرد در حقوق اسلامى، مرد مجاز است كه بيش از يك همسر انتخاب كند، در صورتى كه زن حق ندارد چند همسر برگزيند، زيرا طبيعى ترين شكل ازدواج و زناشويى تك همسرى است؟ اما بايد دانست چندهمسرى مردان نيز باعث پيامدهاى ناگوار روحى، تربيتى، اخلاقى و حقوقى است. در قرآن مى خوانيم: (وان خفتم ألاّ تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النّساء مثنى وثلث ورباع فان خفتم ألاّ تعدلوا فواحدة أو ما ملكت ايمانكم ذلك ادنى الاّ تعولوا) نساء/3 اگر شما را بيم آن است كه در كار يتيمان عدالت نورزيد، از زنان هرچه شما را پسند افتد، دودو، و سه سه و چهارچهار به نكاح درآوريد و اگر بيم آن داريد كه به عدالت رفتار نكنيد تنها يك زن بگيريد يا آنچه مالك آن شويد، اين راهى بهتر است كه مرتكب ستم نگرديد. درباره اين آيه تفسيرها و توجيه هاى بسيار گفته اند، يك وجه آن اين است كه هم چنان كه بايد، در كار يتيمان راه عدالت پيش گيريد، و به شيوه جاهليّت، بى حساب زن مگيريد، يا اززنان اسير يا كنيز. براى پرداختن به اين موضوع يادآورى چند نكته لازم است. 1. از برخى آيات قرآن، جايز بودن چند همسرى به طور محدود، آن هم طبق شرايط و ضوابطى، به طور مجمل و با تفسيرها و اختلاف نظرهاى گوناگون به دست مى آيد، نه اينكه در اسلام به تعدّد زوجات تشويق و ترغيبى صورت گرفته باشد. 2. جايز بودن چند همسرى كه ازآيات قرآنى استفاده مى شود هيچ گونه ارتباطى با سوءاستفاده ها، و هوس بازى كسانى ندارد كه حتّى اگر شريعت هم اجازه نمى داد، آنها به هوس خويش پاسخ مى دادند. 3. در اين مورد نيز زن مى تواند به هنگام عقد ازدواج، به عنوان شرط ضمن عقد، تعدّد زوجات را مشروط به رضايت خود كند، و از مرد چنين تعهّدى بگيرد كه بدون رضايت زن همسر ديگرى برنگزيند، يعنى در صورتى كه همسر اول از هر جهت بتواند منافع زناشويى مرد را تأمين كند، مرد، مجوّزى براى تعدّد زوجات نداشته باشد. 4. اسلام اگر چندهمسرى را مجاز دانسته، شرايط ومحدوديّت هايى نيز براى آن قرار داده است. مثلاً پيش از اسلام و يا در جوامع ديگر تعدّد همسران نامحدود بوده، از اين رو حرمسراها پديد مى آمد و هوسبازى ها مى شد، امّا قرآن به هرحال آن را محدود ساخت. محدوديت ديگرى نيز قرآن در اين زمينه وجود آورد كه در نوشته استاد شهيد مطهرى چنين آمده است: (عدالت را شرط كرد و اجازه نداد به هيچ وجه تبعيضى ميان زنان يا ميان فرزندان آنها صورت گيرد، قرآن كريم در كمال صراحت فرمود: (فان خفتم أن لاتعدلوا فواحدة) اگر بيم داريد كه عدالت نكنيد، يعنى اگر به خود اطمينان نداريد كه با عدالت رفتار كنيد، پس به يكى اكتفا كنيد.)42 و روشن است كه عدالت و انصاف - كه اسلام هم آن را بسيار جدّى و دقيق دانسته - كار دشوارى است و به تعبير قرآن اگر كسى بيم آن داشت كه نتواند به عدالت رفتار كند، بايد به همسر اول بسنده كند. در پايان اين مبحث، استاد مى نويسد: (اينكه چرا اسلام آن ]تعدّد زوجات[ را نسخ نكرد؟ و چه شرايط و حدود و قيودى براى آن قائل شد… اسلام با تجويز تعدّد زوجات نخواسته است زن را تحقير كند، بلكه از اين راه بزرگ ترين خدمت را به جنس زن كرده است. اگر اجازه تعدّد زوجات، در شرايط فزونى نسبى عدد زنان آماده ازدواج داده نشود، زن به بدترين شكلى ملعبه مرد خواهد شد، رفتار مرد با او از يك كنيز بدتر خواهد بود، زيرا انسان در مقابل يك كنيز لااقل اين اندازه تعهد مى پذيرد كه فرزند او را فرزند خود بداند، امّا درمقابل معشوقه و رفيقه اين اندازه تعهد هم ندارد.)43 پی نوشت‌ها: 1. مطهرى، مرتضى، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، قم، 25. 2. همان، 111. 3. همان، 112. 4. همان، 115. 5. تورات، سفر پيدايش، باب 2، آيه 22 و 23 و نيز باب 19 آيه 19. 6. برگرفته از بحث هاى استاد شهيد در كتاب آشنايى با قرآن، 35/1 و فطرت، 19. 7. تورات، سفر پيدايش، باب 3. 8. مطهرى، مرتضى، نظام حقوق زن در اسلام، 116. 9. همان. 10. همان، 117. 11. همان، 119. 12. حرّ عاملى، وسائل الشيعه، 3/3; مطهرى، مرتضى، اخلاق جنسى در اسلام و جهان غرب، 14 - 15. 13. همان، 16. 14. براى آگاهى بيشتر بنگريد به: مسأله حجاب و نظام حقوق زن در اسلام صفحه 121 به بعد. 15. ماهنامه كيان، شماره 48، صفحه 6. 16. همان، 7. 17. مطهرى، مرتضى، نظام حقوق زن در اسلام، 190. 18. همان، 197. 19. همان، 201. 20. همان، 203. 21. همان، 209. 22. همان، 210. 23. همان، 211. 24. همان، 217. 25. همان، 221. 26. همان، 224. 27. همان، 225. 28. همان، 235. 29. همان، 238. 30. همان، 254. 31. همان، 247. 32. همان، 251. 33. همو، مسأله حجاب، 111. 34. همو، نظام حقوق زن در اسلام، 219. 35. همان، 225. 36. همان، 283. 37. همان، 285. 38. همان، 301. 39. همان، 305. 40. همان، 316. 41. همان، 322 و 323. 42. همان، 414. 43. همان، 422.

بازخواني بيانات رهبري درباره مذاكره با آمريكا مقام معظم رهبری فرموده اند: رابطه‌ سیاسى با آمریکا براى ما مضر است و آن روزى که رابطه‌ با آمریکا مفید باشد، اول کسى که بگوید رابطه را ایجاد بکنند، خود بنده هستم. به گزارش خبرنگار سياسي باشگاه خبرنگاران، اظهارات اخیر آیت الله هاشمی رفسنجانی مبنی بر ضرورت تجدید نظر در قطع رابطه با آمریکا و برقراری ارتباط سیاسی با دولتمردان شکست خورده این کشور، با واکنش های تند و متفاوتی از سوی چهره های سیاسی کشور روبرو شد. عده ای طرح اين موضوع را از سوی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام گامی رو به جلو در جهت تسریع اهداف آمریکا قلمداد کردند. ضمن این که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در بیانات اخیر خود هرگونه رابطه با آمریکا را مردود دانسته اند و همچنان بر این موضع تاکید دارند. * فرامین صریح رهبری در مورد رابطه با آمریکا رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر عدم برقراری ارتباط با آمریکا تاکید داشته اند و در فرازهای مختلف مواضع ایران را در مواجهه با آمریکا به روشنی تبین کرده اند. رابطه سیاسی با آمریکا برای ما مضر است مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان دانشگاه‌هاى استان یزد در تاریخ 13/10/1386 به صراحت و به طور مستدل به حامیان مذاکره و رابطه با آمریکا پاسخ دادند. ایشان فرمودند: «ما یکى از سیاستهاى اساسى‌مان قطع رابطه‌ با آمریکاست. هرگز هم نگفتیم ما تا ابد قطع رابطه خواهیم بود؛ نه، هیچ دلیلى ندارد که تا ابد قطع رابطه با هر کشورى، با هر دولتى داشته باشیم. مسئله این است که شرائط این دولت به گونه‌اى است که رابطه‌ى با او براى ما ضرر دارد. انسان رابطه را با هر کشورى به دنبال تعریف یک منفعتى ایجاد میکند؛ آنجائى که براى ما منفعت ندارد، دنبال رابطه نمیرویم؛ حالا اگر ضرر داشت، به طریق اولى‌ دنبال رابطه نمیرویم. رابطه‌ى سیاسى با آمریکا براى ما مضر است. اولاً خطر آمریکا را کم نمیکند. آمریکا به عراق حمله کرد؛ در حالى که با هم رابطه‌ى سیاسى داشتند، سفیر داشتند؛ این آنجا سفیر داشت، آن هم اینجا سفیر داشت. رابطه که خطر جنون‌آمیز و سیطره‌طلبانه‌ى هیچ قدرتى را از بین نمی برد. ثانیاً وجود رابطه براى آمریکائى‌ها - نه امروز، همیشه اینطور بوده - وسیله‌اى بوده است براى نفوذ در قشرهاى مستعد مزدورى در آن کشور. انگلیسى‌ها هم همین طور بودند. انگلیسى‌ها هم در طول سالیان متمادى سفارتخانه‌شان مرکز ارتباط با سفلگان ملت بود؛ کسانى که حاضر بودند خودشان را به دشمن بفروشند. سفارتخانه‌ها یکى از کارهایشان این است. در همین قضایائى که حدود هفده هجده سال پیش در چین اتفاق افتاد و جنجال فوق‌العاده‌اى شد، سفارت آمریکا محور و مرکز اداره‌ى آشوبها و اغتشاشها بود. اینها این خلأ را در ایران دارند؛ احتیاج به پایگاه دارند، و پایگاه ندارند؛ این را میخواهند. احتیاج به رفت و آمد آزاد و بى‌دغدغه‌ى مأموران جاسوسى و مأموران اطلاعاتى‌شان و ارتباطات نا مشروع آنها با عناصر سفله و مزدور دارند؛ اما این را ندارند. ارتباط، این را براى آنها تأمین می کند. « حالا می نشینند آقایان وراجى کردن و حرف زدن و استدلال کردن، که نبود رابطه‌ى با آمریکا براى ما مضر است. نه آقا! نبود رابطه‌ى با آمریکا براى ما مفید است. آن روزى که رابطه‌ى با آمریکا مفید باشد، اول کسى که بگوید رابطه را ایجاد بکنند، خود بنده هستم.» می گویند: چرا جلب دشمنى آمریکا را می کنید؟ مثلاً فرض کنید حالا رئیس جمهور تعبیر تندى میکند، ناگهان آقایانِ به اصطلاح عقلا می گویند این تعبیر تند بود؛ این دشمنى آمریکائى‌ها را جلب می کند. نه آقا! دشمنى آمریکائى‌ها تابع این الفاظ و تعبیرات نیست. دشمنى، دشمنىِ اصولى است. این دشمنى در زمانهاى مختلف بوده. از اول انقلاب تا حالا دشمنى بوده - حالا بحث خطر حمله‌ى نظامى را بعد یک جمله‌اى عرض خواهم کرد - حداقل در طول هجده سال اخیر، یعنى از بعد از پایان جنگ تحمیلىِ هشت ساله تا امروز، همیشه این خطر وجود داشته؛ یعنى همیشه ملت ایران تهدید می شده، که ممکن است اینها حمله‌ى نظامى بکنند؛ مال امروز نیست. آن چیزى که می تواند خطر دشمن را ضعیف کند، نمایش قدرت شماست، نه نمایش ضعف شما. نمایش ضعف شما دشمن را تشجیع میکند. آن چیزى که ممکن است جلوى خودسرى و خودکامگى دشمن را بگیرد، این است که احساس کند شما قدرتمندید. اگر احساس کند ضعیف هستید، بدون مانع، هر کارى که بخواهد بکند، می کند.» خطبه های نماز جمعه 14-11-1390 آمریکا مهره شکست خورده جهان است « آمريكا در سياست خاورميانه‌اى خودش شكست خورد، در قضيه‌ى فلسطين شكست خورد، در قضيه‌ى عراق شكست خورد. آمريكائى‌ها مي خواستند عراق را مستقيماً خودشان اداره كنند، نتوانستند - ملت عراق ايستاد و نگذاشت - خواستند دولتى دست‌ نشانده بياورند، نتوانستند؛ خواستند با كاپيتولاسيون بمانند، دولت و ملت عراق اجازه ندادند. امروز دولت عراق يك دولت مردمى است، ملت عراق يك ملت زنده و بيدار است؛ و همين موجب شد كه آمريكائى‌ها بدون هيچ دستاوردى، آنچه كه مي خواستند، نشد، از عراق خارج بشوند. البته دخالتهاى نفتى دارند، دخالتهاى امنيتى دارند؛ كه لابد ملت و دولت عراق ان‌شاءاللَّه در آينده براى آن هم فكرى خواهند كرد.» خطبه های نماز جمعه 14-11-1390 دولت آمریکا در میان مردم خود جایگاهی ندارد « در قضاياى داخلى هم - كه آمريكائى‌ها سعى مي کنند اين را پنهان كنند - آمريكا دچار ضعف است. نمي خواهند اقرار كنند كه دچار ضعفند. اوباما در سخنرانى چند روز پيش در كنگره، كمترين اشاره‌اى به اين نكرد كه ملت آمريكا بيش از چهار ماه است كه توى خيابانهايند! توى اين هواى سرد، در سرتاسر آمريكا، در ايالتهاى مختلف، اين همه مردم بيايند توى خيابانها بايستند، در مقابل فشار پليس و ضربه‌هاى سخت پليس ايستادگى كنند، اين قابل اشاره كردن نبود؟! اصلاً اشاره‌اى نكردند. ميخواهند پنهان كنند. اين هم حقوق بشرشان است.» خطبه های نماز جمعه 14-11-1390 منطق آمریکا زورگویی است « يك جمله هم راجع به اين تهديدهاى آمريكا عرض بكنيم. مرتباً تهديد مي كنند؛ تهديد به اين زبان: همه‌ى گزينه‌ها روى ميز است! يعنى حتّى گزينه‌ى جنگ. اين، تهديد به جنگ است با اين زبان. خب، اين تهديد به جنگ، به ضرر آمريكاست؛ خود جنگ، ده برابر به ضرر آمريكاست. چرا اين تهديدها به ضرر آمريكاست؟ به خاطر اينكه خود اين تهديدها نشان‌دهنده‌ى عجز آمريكا از مقابله‌ى منطقى و مقابله‌ى گفتمانى است؛ يك گفتمانى در مقابل گفتمان جمهورى اسلامى ندارند؛ نمي توانند در ميدان مقابله‌ى فكرى و منطقى، براى خودشان غلبه‌اى ايجاد كنند؛ مجبور مي شوند توسل به زور و تشبث به زور بكنند. اين معنايش اين است كه آمريكا جز زور، هيچ منطقى ندارد؛ جز خونريزى، هيچ راهى براى پيشبرد خود ندارد. اين، اعتبار آمريكا را بيش از آنچه كه تاكنون شكسته است، در چشم ملتها و در چشم ملت خودش خواهد شكست؛ اين همان چيزى است كه سرنوشت رژيمها را معين مي كند. آن رژيمى، آن نظامى كه اعتبارش در چشم مردم خودش بشكند، سرنوشتش معلوم است؛ مثل رژيم شوروى سابق. اتفاقاً بعضى از صاحب‌نظران غربى همين چند روز قبل گفتند كه امروز وضع آمريكا و غرب شبيه وضع شوروى سابق در سالهاى اواخر دهه‌ى 80 ميلادى است كه منجر به سقوط شد. يعنى وقتى يك رژيمى، يك نظامى از لحاظ گفتمان، از لحاظ منطق، در چشم مردم خودش ساقط بشود، ديگر اميدى به بقاى اين رژيم نيست. لذا هرچه تهديد كنند، به ضررشان است. البته آنها و ديگران بدانند – مي دانند هم - كه ما هم در برابر تهديد به جنگ و تهديد به تحريم نفتى، تهديدهائى داريم كه در وقت خودش، آن وقتى كه لازم باشد، ان‌شاءاللَّه اعمال خواهد شد.» بیانات نوروزی رهبری 1-1-1391